Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem
Aktualizacja: wtorek, Wrzesień 5, 2023 - 00:38
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (Age-Related Macular Degeneration, AMD) stanowi przewlekłą chorobę oczu, charakteryzującą się postępującym przebiegiem, szczególnie u osób starszych. W istocie, ta schorzenie objawia się nieprawidłowym funkcjonowaniem centralnej strefy dna oka - plamki żółtej lub plamki centralnej, co skutkuje upośledzeniem pracy siatkówki, nabłonka barwnikowego i naczyń włosowatych.
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem stanowi główną przyczynę osłabienia wzroku i częściowej utraty zdolności widzenia u osób powyżej 60 roku życia. Warto podkreślić, że choroba ta występuje powszechnie na całym świecie, niezależnie od poziomu rozwoju ekonomicznego danego kraju. W miarę upływu lat, choroba ma tendencję do postępu, a w przedziale wieku 65-75 lat objawy AMD zaobserwować można u około 75% populacji. W grupie osób powyżej 80 roku życia, odsetek tych, które doświadczyły utraty centralnego widzenia, osiąga już 18% społeczeństwa.
Zastosowano różne nazwy dla tego schorzenia, takie jak centralne zwyrodnienie plamki, centralna inwolucyjna dystrofia siatkówki, starcze zwyrodnienie plamki, zwyrodnienie plamki związane z wiekiem, makulopatia związana z wiekiem, miażdżycowe zwyrodnienie plamki, dystrofia typu Kunt-Juniusa, druzy rodzinne oraz centralna dystrofia naczyniówkowo-siatkówkowa. Współcześnie jednak praktyka kliniczna wykazuje, że te różne terminologie odnoszą się do jednej, spójnej choroby.
Przyczyny i czynniki ryzyka związane z AMD są rozległe. W przypadku tej choroby, proces chorobowy koncentruje się w środkowej części siatkówki. Zwykle choroba atakuje oba oczy jednocześnie, rozwijając się powoli i długotrwale, co prowadzi do stopniowego pogarszania się stanu zdrowia oczu.
Opóźnienie w poszukiwaniu niezbędnej pomocy medycznej, wynikające z długotrwałego, bezobjawowego przebiegu choroby, a także błędne diagnozy, może prowadzić do utraty zdolności zawodowych i produktywności. Warto dodać, że u pacjentów w wieku produkcyjnym, poziom niepełnosprawności związany z AMD wynosi około 21%.
Wśród czynników przyczyniających się do występowania zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem, eksperci wymieniają:
Procesy starzenia się organizmu u osób po 50 roku życia;
Dziedziczność genetyczna;
Nadciśnienie tętnicze;
Jasna karnacja i jasny (najczęściej niebieski) kolor tęczówki oka;
Palenie tytoniu;
Skłonność do reakcji na stres oksydacyjny;
Niedobory witamin i przeciwutleniaczy w organizmie, w tym niedobór karotenoidów w plamce żółtej;
Wpływ nasłonecznienia.
Dodatkowo, zaobserwowano wyraźny związek między występowaniem AMD a uszkodzeniem tętnic szyjnych spowodowanym obecnością blaszek miażdżycowych, obecnością cukrzycy, nadwagą oraz zaburzeniami metabolicznymi.
Bogate doświadczenie kliniczne potwierdza, że kobiety w starszym wieku (60 lat i więcej) chorują na AMD dwa razy częściej niż mężczyźni w tej samej grupie wiekowej.
Formy choroby zwyrodnieniowej plamki żółtej (AMD)
Nielewaskularna (sucha) forma AMD
Postać sucha jest łagodniejszym typem zwyrodnienia plamki żółtej (AMD) i cechuje się powolnym postępem choroby. Pogorszenie ostrości wzroku u pacjenta zachodzi stopniowo, rozwijając się przez miesiące lub lata. Charakterystycznymi cechami dla formy suchej AMD są obecność druz (złogów produktów przemiany materii siatkówki) oraz tzw. zanik geograficzny. Druzy, które pojawiają się w obszarze plamki, zwłaszcza jeśli występują licznie i zlewają się ze sobą, prowadzą do pogorszenia widzenia przy słabym oświetleniu oraz mogą powodować wrażenie zniekształcenia liter lub ich pogrubienia podczas czytania. Zanik geograficzny to wyraźnie odgraniczony, okrągły lub owalny obszar w plamce siatkówki, powstający w wyniku procesów zanikowych w warstwie nabłonka barwnikowego siatkówki, fotoreceptorów i naczyń włosowatych naczyniówki oka. Zmiany zanikowe prowadzą do stopniowego spadku ostrości wzroku. Pacjenci doświadczają trudności z czytaniem, mają utrudnione widzenie w warunkach słabego oświetlenia oraz zmagają się z utrzymaniem ostrości widzenia i odczytywaniem kolejnych liter w tekście.
Neowaskularna (wysiękowa, mokra) forma AMD
Postać mokra zwyrodnienia plamki żółtej zazwyczaj przebiega w sposób cięższy, a znaczna utrata widzenia może nastąpić nawet w ciągu kilku dni. Na początku pacjent zauważa, że litery podczas czytania "falują". Z czasem jednak w centralnym polu widzenia pojawia się nagła duża plama szara lub czarna, uniemożliwiając czytanie oraz widzenie z bliskiej odległości. Efekt falujących liter jest wynikiem uniesienia siatkówki, pod którą powstają nowe naczynia krwionośne. Prawdopodobnie ich pojawienie się jest związane z genetycznie zwiększoną aktywnością czynnika VEGF (fator wzrostu śródbłonka naczyniowego). Nowo powstałe naczynia krwionośne mają cienkie ścianki, przez które surowica krwi może przenikać. Kiedy ścianki naczynia pękają, krew wylewa się pod siatkówkę, powodując u pacjenta pojawienie się plamy szarej lub czarnej w centralnym polu widzenia.
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem objawy
W przypadku "suchej" postaci zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem (AMD), w którym tworzą się druzy (twarde lub miękkie złogi), nie obserwuje się istotnych zaburzeń widocznych ani funkcjonalnych. Większość pacjentów zachowuje stosunkowo wysoką ostrość wzroku (0,5 lub więcej). To jednak druzy są uważane za czynnik ryzyka wystąpienia neowaskularyzacji w AMD.
W przeciwieństwie do "suchej" postaci, "mokra" postać AMD charakteryzuje się znacznie szybszym postępem i prawie zawsze pojawia się u osób, które już cierpią na "suchą" postać choroby.
W przypadku postaci wysiękowej AMD można zaobserwować następujące objawy:
Osłabienie wzroku (w przypadku "suchej" AMD pogorszenie wzroku rozwija się stopniowo, podczas gdy w przypadku "mokrej" postaci występuje nagle).
Trudności w czytaniu, brak poprawy po korekcji okularów.
Złe widzenie kontrastu, obraz niewyraźny.
Zakrzywienie linii i skupienie liter podczas czytania.
Metamorfopsje, czyli zniekształcenie kształtu obiektów.
Mroczki, czyli pojawianie się ciemnych plam w polu widzenia.
W przypadku AMD "wysiękowej", która stanowi około 90% przypadków, istnieje wysokie ryzyko utraty częściowego wzroku. W tej postaci choroby występuje wzrost nowo powstałych naczyń nieprawidłowych. Te naczynia przechodzą przez warstwę naczyń włosowatych naczyniówki, penetrując błonę Brucha i wnikając pod nabłonek barwnikowy siatkówki (RPE) oraz/lub nabłonek nerwowy. Specjaliści uważają, że ta sytuacja sprzyja powstawaniu neowaskularnej błony podsiatkówkowej, zlokalizowanej poniżej siatkówki.
Nowo utworzone naczynia charakteryzują się nieprawidłowo przepuszczalnymi, słabymi ścianami, przez które zaczyna wyciekać składnik płynny krwi. Zostawiają one nagromadzone złogi lipidowe i cholesterolu pod siatkówką. Często dochodzi do ich pęknięcia, powodując lokalne (rzadziej duże) krwotoki. Te procesy zakłócają krążenie krwi i odżywianie siatkówki, co prowadzi do zwłóknienia. W wyniku "mokrej" postaci AMD pojawia się blizna podsiatkówkowa, narażając tkankę siatkówki na tak znaczne zmiany, że przestaje ona pełnić swoje funkcje.
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem nie prowadzi do całkowitej ślepoty. W miarę postępu choroby zanika głównie centralne widzenie, gdy pojawia się bezwzględna ciemna plama, nazywana mroczkiem. Widzenie peryferyjne pozostaje nienaruszone, ponieważ proces chorobowy wpływa tylko na obszar centralnej plamki siatkówki. Osoby z AMD odbierają obraz, jako "widzenie peryferyjne", a nasilenie tego objawu zazwyczaj nie przekracza 0,1 (pierwszy wiersz tabeli).
Przebieg choroby AMD jest zróżnicowany dla każdego pacjenta, ale w przypadku wystąpienia neowaskularnej błony podsiatkówkowej kluczowe jest zapewnienie szybkiej opieki medycznej. Wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie są istotne w utrzymaniu funkcji wzrokowych i osiągnięciu długotrwałej remisji lub odwrócenia procesu chorobowego
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem rozpoznanie
Przed szybkim pogorszeniem, jakości widzenia mogą wystąpić różnorodne symptomy związane z postępującym zwyrodnieniem plamki centralnej siatkówki. Niemniej jednak, jedynie badanie okulistyczne umożliwia wczesne wykrycie tych oznak oraz podjęcie odpowiednich kroków w kierunku terapii.
W celu diagnozowania AMD, obecnie wykorzystywane są zarówno klasyczne, jak i nowoczesne metody diagnostyczne. Obejmują one:
Wizometria, wykorzystująca tabele do określenia ostrości widzenia.
Oftalmoskopia z zastosowaniem narzędzi do badania dna oka.
Wizokontrastometria, umożliwiająca dokładną ocenę analizatora wzrokowego.
Komputerowa perymetria, badająca pozostałe pola widzenia.
Angiografia fluoresceinowa, służąca do oceny naczyń siatkówki.
Optyczna koherentna tomografia siatkówki, umożliwiająca uzyskanie przekrojów optycznych dowolnej części dna oka.
Kolorowa fotografia stereo.
Dla pacjentów, u których stwierdzono AMD, jednym z najważniejszych testów samokontroli jest siatka Amslera. Ten test ma na celu wczesne wykrycie początkowych stadiów obrzęku plamki centralnej, który może pojawić się w wyniku neowaskularyzacji naczyniówkowej.
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem leczenie
W leczeniu zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem zaleca się podejście oparte na kluczowych zasadach nowoczesnej medycyny: terminowość, różnicowanie (uwzględniające stadium i formę choroby), czas trwania (nawet do końca życia) oraz złożoność (terapeutyczne i chirurgiczne metody terapii).
W związku z tym plan leczenia powinien obejmować:
Farmakoterapia: Stosowanie witamin, przeciwutleniaczy, peptydowych bioregulatorów oraz inhibitorów angiogenezy.
Leczenie laserowe: Procedury takie jak koagulacja laserowa siatkówki oraz terapia fotodynamiczna.
Leczenie chirurgiczne: Opcje chirurgiczne obejmują witrektomię z usunięciem nadtwardówkowego ciała szklistego oraz ewentualny przeszczep nabłonka barwnikowego siatkówki (w toku badan klinicznych).
Osoby w wieku 55-60 lat i powyżej powinny być świadome, że w przypadku pogorszenia ostrości wzroku w odległości, zniekształceń konturów obiektów, trudności z czytaniem oraz widzenia nocą, niezwłocznie powinny udać się do specjalisty okulisty. W przypadku rozpoznania choroby ważne jest monitorowanie funkcji wzrokowych poprzez test Amslera. Konieczne jest także przestrzeganie zaleconego leczenia przez lekarza specjalistę.
Dostępność, prostota i niski koszt doszklistkowych wstrzyknięć kenalogu przyczyniły się do szerokiego zastosowania tej techniki w chirurgii witreokularnej. Metoda ta znajduje zastosowanie w leczeniu różnych rodzajów obrzęków plamki, w tym również tych spowodowanych zaawansowaną postacią AMD (mokra forma zwyrodnienia plamki związana z wiekiem). Chociaż jest ona skuteczna i prowadzi do szybkiego zmniejszenia obrzęku, jej pojedyncze użycie niesie ze sobą ryzyko poważnych powikłań.
Ostatnia dekada przyniosła nową erę w leczeniu zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem. Współcześnie skutecznie wykorzystuje się leki hamujące produkcję śródbłonkowego czynnika wzrostu naczyń (VEGF). Choć dokładne przyczyny powstawania neowaskularnej błony podsiatkówkowej w AMD wciąż nie są w pełni zrozumiane, badania ostatnich lat wskazują na bezpośredni związek jej rozwoju z VEGF. Inhibitory angiogenezy stanowią obecnie preferowaną metodę terapii zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem, ponieważ przynoszą najlepsze rezultaty pod względem utrzymania ostrości wzroku pacjentów.
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem rokowanie zapobieganie
W przypadku wczesnej diagnostyki zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem oraz obecności predyspozycji genetycznych do tej choroby, (gdy występują przypadki AMD w rodzinie), istotne jest:
Regularne poddawanie się kompleksowym badaniom wzroku, co 2-4 lata, rozpoczynając od 40 do 64 roku życia, zwłaszcza, jeśli istnieje genetyczna skłonność do choroby. Po osiągnięciu 65 roku życia, zaleca się przynajmniej roczne wizyty u okulisty w celu oceny funkcji wzrokowych pod kątem AMD.
Warto zawsze pamiętać, że wcześnie wykryte i odpowiednio leczone zwyrodnienie plamki związanego z wiekiem może opóźnić postęp choroby oraz zatrzymać pogorszenie widzenia, co przyczyni się do utrzymania wysokiej, jakości życia w przyszłości.
Katalog chorób: Choroby oczu