Szczelina odbytu to drobne uszkodzenie błony śluzowej kanału odbytu, często wynikające z nadmiernego nacisku podczas wypróżniania. W stadium ostrych objawów, prezentuje się, jako podłużne nacięcie o płynnych konturach. U wielu pacjentów ostrzejsze przypadki same się goją, lecz istnieją sytuacje, w których konieczne jest leczenie. Jeżeli gojenie szczeliny odbytu nie zachodzi w przeciągu dwóch miesięcy, problem może stać się przewlekły wtedy powstaje przewlekła szczelina odbytu.
Stan przewlekłej szczeliny odbytu to długotrwała rana, która nie ulega samoistnemu zagojeniu. Na krawędziach tego uszkodzenia mogą wykształcić się blizny oraz guzki, zaś w centrum widoczny staje się eksponowany mięsień zwieracza. Tego rodzaju rana nie jest w stanie zagoić się bez interwencji. Towarzyszący ból skłania mięsień zwieracza do napinania się, co zwiększa nacisk i powoduje, że nacięcie ukrywa się za fałdami skóry. W konsekwencji utrudnione staje się utrzymanie rany w higieniczny sposób, sprzyjając gromadzeniu się bakterii oraz rozwijającemu się stanowi zapalnemu.
Przewlekła szczelina odbytu to częsta choroba, która skutkuje długotrwałym, niegojącym się ubytkiem, raną lub owrzodzeniem w obszarze przejścia od anodermy do błony śluzowej odbytu. Rozpoznaje się ją u około 2-2,5% populacji globu w wieku powyżej 18 lat. Stanowi trzecią najczęściej występującą chorobę proktologiczną, ustępując jedynie hemoroidom i zapaleniu przyzębia. Przypadki tej choroby stanowią od 12 do 15% wszystkich zachorowań w dziedzinie proktologii. Przewlekła forma schorzenia występuje, gdy pęknięcie utrzymuje się przez ponad 6-8 tygodni. Po tym okresie uszkodzenie błony śluzowej staje się charakterystyczne dla procesów przewlekłych, które utrudniają proces gojenia.
Obserwacje specjalistów z dziedziny nowoczesnej proktologii sugerują, że przyczyną przewlekłej szczeliny odbytu jest uraz spowodowany wydalaniem zbyt twardych kałów lub biegunek, nadmiernym napięciem podczas zaparć, zwiększonym ciśnieniem w okolicach zwieracza podczas podnoszenia ciężarów, praktykowanie seksu analnego, błędy w technice płukania odbytu podczas stosowania lewatyw oraz nieprawidłowe wprowadzanie instrumentów medycznych. U kobiet czynnikiem wyzwalającym rozwój przewlekłej szczeliny odbytu może być również poród, nieodpowiednie zarządzanie okresem poporodowym oraz urazy błony śluzowej podczas pierwszej defekacji po porodzie (szczególnie w przypadku odrzucenia lewatywy lub środków przeczyszczających).
Funkcja zwieracza odbytu, odpowiedzialnego za kontrolowanie przepływu gazów oraz kału, jest realizowana poprzez udział dwóch elementów mięśniowych: zwieracza zewnętrznego, zbudowanego z tkanki mięśniowej poprzecznej, oraz zwieracza wewnętrznego, utworzonego z włókien mięśni gładkich. Aktywność zwieracza zewnętrznego jest kontrolowana świadomie, natomiast napięcie zwieracza wewnętrznego jest regulowane przez układ nerwowy autonomiczny. Zwiększenie napięcia mięśniowego, spowodowane różnymi czynnikami chorobowymi i fizjologicznymi, może prowadzić do ucisku naczyń krwionośnych oraz ograniczenia przepływu krwi do tkanek odbytu. Osobliwie narażoną na ten efekt jest tylna ściana kanału odbytu, gdzie naturalnie występuje mniejsza ilość naczyń krwionośnych w porównaniu z innymi częściami odbytu.
Zmniejszenie dopływu krwi do tej określonej strefy anatomicznej, w połączeniu z urazami wynikającymi z przesuwania kału przez zwężony kanał odbytu, może prowadzić do powstania trwającej długo i niegojącej się wady – przewlekłej szczeliny odbytu. Z powodu zwiększonego napięcia zwieracza, wada ta zwykle ukrywa się w załamaniach tkanki i jest słabo oczyszczana w sposób naturalny. Dochodzi do stanu zapalnego, który dodatkowo zwiększa napięcie zwieracza wewnętrznego i pogłębia istniejące zaburzenia. Powstaje tym samym błędne koło. Około 1,5-2 miesiące od momentu powstania defektu, brzegi pęknięcia zaczynają się zagęszczać, na dalszym etapie mogą występować narośla ziarninowe, a na dnie szczeliny mogą pojawić się włókna mięśni gładkich.