Niewydolność łożyska inna nazwanaczyniowo-maciczna niewydolność łożyska charakteryzuje się upośledzeniem funkcji tego narządu, manifestując się w szeregu objawów wynikających z niewłaściwej pracy hormonalnej, metabolicznej, odżywczej, czy ochronnej łożyska. Zaburzenie to prowadzi do hipoksji płodu, opóźnienia jego wzrostu, nieprawidłowości rozwojowych, przedwczesnego porodu oraz innych komplikacji ciążowych i poporodowych.
Łożysko jest kluczowe w procesie wymiany tlenu i składników odżywczych między matką a dzieckiem. Jego dysfunkcja lub nieprawidłowy rozwój mogą skutkować opóźnieniem wzrostu płodu, zaburzeniami w jego rozwoju oraz ryzykiem przedwczesnego porodu.
Zarządzanie ciążą przy niewydolności łożyska jest kluczowe w przypadku zaburzeń hormonalnych matki, infekcji we wczesnej ciąży, cukrzycy, chorób ginekologicznych, itp. Czynniki takie jak choroby matki, niekorzystne warunki pracy, czy stres mogą przyczyniać się do tego zaburzenia.
W warunkach niewydolności łożyska, płód może doświadczać hipoksji, co opóźnia jego rozwój wewnątrzmaciczny zwiększa się ryzyko przedwczesnego porodu, nieprawidłowości porodowych oraz uszkodzeń płodu. U noworodków częściej obserwuje się trudności adaptacyjne, encefalopatię okołoporodową, wady wrodzone oraz podwyższoną podatność na infekcje.
Niewydolność łożyska ma wieloczynnikowy charakter. Zaburzenia funkcjonalne łożyska mogą wynikać z chorób somatycznych i ginekologicznych ciężarnej, choroby płodu. Do schorzeń ciężarnej, które mogą wpływać na rozwój niewydolności łożyska, zaliczamy:
Choroby poza genitalne:
Układu krążenia (wady serca, nadciśnienie, niewydolność krążenia),
Nerki (zapalenie nerek, niewydolność nerek),
Płucne (astma),
Neuroendokrynne (cukrzyca, zaburzenia tarczycy),
Hematologiczne (anemia, zaburzenia krwawienia),
Zakażenia o ostrym przebiegu w ciąży.
Choroby narządów płciowych:
Nieprawidłowości macicy,
Endometrioza,
Mięśniaki macicy,
Przewlekłe zapalenia szyjki macicy i endometrium,
Blizny na macicy.
Choroba położnicza:
Konflikt rezusowy,
Łożysko przodujące,
Prezentacja miednicy płodu,
Ciąża mnoga,
Stan przedrzucawkowy.
Ryzyko niewydolności łożyska rośnie wraz z wiekiem ciężarnej, historią medyczną, złymi nawykami, problemami środowiskowymi i społecznymi. Czynniki te mogą prowadzić do zaburzeń przepływu krwi łożyskowej, nieodwracalnych zmian morfologicznych i zakłócenia funkcji łożyska. W patogenezie niewydolności łożyska zwykle biorą udział liczne czynniki etiologiczne.
Naczyniowo-maciczna niewydolność łożyska podzielona jest na dwa główne typy: pierwotną i wtórną.
Pierwotna niewydolność łożyska. Ta forma niewydolności manifestuje się już we wczesnym etapie ciąży (16-18 tygodni), podczas tworzenia łożyska i organogenezy. Jest związana z wpływem czynników takich jak infekcje, zaburzenia endokrynologiczne oraz działanie jatrogenne.
2Wtórna niewydolność łożyska. Wtórna niewydolność rozwija się w sytuacji, kiedy łożysko początkowo kształtuje się prawidłowo, lecz ulega dysfunkcji zazwyczaj w wyniku problemów związanych z matką lub powikłań ciążowych.
Niewydolność łożyska może przyjmować formę ostrej lub przewlekłej.
Ostra niewydolność. Charakteryzuje się zaburzeniem wymiany gazowej w łożysku, prowadzącym do ostrego niedotlenienia i potencjalnie śmierci płodu. Jest często spowodowana problemami takimi jak przedwczesne oddzielenie się łożyska, krwotoki, zawały łożyska lub jego zakrzepica.
Przewlekła niewydolność. Spotykana częściej w praktyce położniczej, występuje w formach kompensowanej, subkompensowanej, zdekompensowanej i krytycznej.
Kompensowana niewydolność. W tej formie drobne zmiany chorobowe są równoważone przez mechanizmy obronne i adaptacyjne, co pozwala na rozwój ciąży. Płód rozwija się normalnie, a odpowiednie leczenie i prowadzenie porodu dają szansę na urodzenie zdrowego dziecka.
Subkompensowana niewydolność. Reakcje ochronne i adaptacyjne są niewystarczające do zapewnienia prawidłowego przebiegu ciąży, co skutkuje opóźnieniem rozwoju płodu i wysokim ryzykiem powikłań.
Zdekompensowana niewydolność. Charakteryzuje się przeciążeniem mechanizmów kompensacyjnych i niemożnością normalnego przebiegu ciąży. Płód doświadcza ciężkich dysfunkcji, opóźnienia rozwoju i ciężkiego niedotlenienia, co może prowadzić do wewnątrzmacicznej śmierci.
Objawy mogą być różne, jednak najczęściej obserwowane to poronienia, niedotlenienie płodu i opóźnienie wzrostu wewnątrzmacicznego. Wczesne stadia ciąży narażone są na ryzyko poronienia samoistnego. W późniejszych trymestrach, niewydolność objawia się opóźnionym rozwojem płodu, zmniejszeniem obwodu brzucha ciężarnej oraz różnicą między wysokością dna macicy a wiekiem ciążowym. USG może ujawnić opóźnienie w rozwoju płodu.
Niedotlenienie płodu związane jest z zaburzeniami transportowymi i wymiany gazowej w łożysku. W przypadkach ciężkiego uszkodzenia łożyska mogą wystąpić krytyczne zaburzenia dla płodu.
Naczyniowo-maciczna niewydolność łożyska może również wpłynąć na funkcję wewnątrzwydzielniczą, przyczyniając się do ciąży po terminie lub przedwczesnego porodu. Zmiany w ilości płynu owodniowego są częste, przy czym małowodzie występuje zwykle, ale w niektórych przypadkach (np. przy cukrzycy, zakażeniu wewnątrzmacicznym, chorobie hemolitycznej płodu) może dojść do wielowodzia. Zaburzenia funkcji łożyska mogą również prowadzić do odkładania się zwapnień, poszerzenia przestrzeni międzykosmkowej oraz powstawania torbieli łożyskowych.
Często, na tle upośledzonej funkcji hormonalnej łożyska i niewystarczającej aktywności nabłonka pochwy, u ciężarnej może rozwinąć się zapalenie jelita grubego.
W diagnostyce niewydolności łożyska kluczowe jest kompleksowe badanie dynamiczne przyszłej matki. Istotne jest zgłębienie wywiadu, co pozwala na identyfikację głównych czynników ryzyka (takich jak wiek, historię chorób ginekologicznych i poza ginekologicznych, przebyte operacje, nawyki życiowe oraz warunki pracy). Objawy niewydolności łożyska u ciężarnej mogą obejmować ból brzucha, wzmożone napięcie macicy, upławy, zmienione aktywności płodu oraz plamienie.
Badanie lekarskie
Ginekolog podczas badania mierzy obwód brzucha ciężarnej, ocenia wysokość funduszu macicy, a także kontroluje wagę pacjentki. Te działania pomagają w ocenie rozwoju płodu. Badanie ginekologiczne pozwala na ocenę wydzieliny, identyfikację stanów zapalnych oraz umożliwia pobranie próbek do badań bakteriologicznych i mikroskopowych.
USG płodu
Ultradźwiękowe badanie płodu ma istotną rolę w diagnostyce niewydolności łożyska, umożliwiając ocenę parametrów fetometrycznych (rozmiarów głowy, tułowia, kończyn płodu) i ich porównanie ze standardami dla danego okresu ciąży. Dodatkowo oceniana jest grubość łożyska oraz jego dojrzałość. Dopplerografia umożliwia ocenę przepływu krwi w naczyniach pępowiny, macicy i części płodowej łożyska.
Badania funkcjonalne
Za pomocą fonokardiografii i kardiotokografii określa się parametry pracy serca płodu, w tym częstotliwość i rytm jego bicia. Objawy niedotlenienia mogą manifestować się, jako tachykardia, bradykardia lub arytmia.
W leczeniu zrównoważonej niewydolności łożyska, przy pozytywnej dynamice terapii i braku zagrożeń dla ciąży, zalecane jest leczenie ambulatoryjne. W innych przypadkach niezbędna jest natychmiastowa hospitalizacja i intensywne leczenie. Ze względu na wieloczynnikowy charakter zaburzenia, nie istnieje uniwersalny schemat leczenia. Kluczowe jest usunięcie przyczyny etiologicznej i wspieranie mechanizmów kompensacyjnych umożliwiających dalsze prowadzenie ciąży.
Terapia lekowa
W przypadku problemów z mikrokrążeniem i napięciem naczyniowym w łożysku stosowane są leki przeciwpłytkowe i antykoagulanty (pentoksyfilina, dekstran, dipirydamol, heparyna). Aby skorygować niedożywienie płodu i opóźnienie jego wzrostu, przeprowadza się transfuzje roztworów substytucyjnych osocza i białek. W przypadku zaburzeń hemodynamicznych stosuje się antagonistów wapnia (nifedypina, werapamil), które poprawiają przepływ krwi w narządach, normalizują pracę mięśnia sercowego i działają hipotensyjnie. W przypadku hipertoniczności mięśniówki macicy wskazane jest stosowanie leków przeciwskurczowych (drotaweryna, mieszanina kwasu glukozonowego).
Kolejność urodzenia
Decyzję o terminie i sposobie porodu podejmuje się z uwzględnieniem efektywności leczenia niewydolności łożyska. W przypadku jej skompensowanej formy rozważa się naturalny poród w sytuacji subkompensacji preferowane jest cesarskie cięcie, natomiast przy dekompensacji niezbędne może być natychmiastowe zakończenie ciąży drogą chirurgiczną.
Profilaktyka naczyniowo-macicznej niewydolności łożyska obejmuje staranne przygotowanie kobiety do ciąży. Ważne jest rozpoznanie i leczenie istniejących czynników ryzyka, wczesne wykrywanie zagrożenia niewydolnością łożyska u ciężarnych oraz prowadzenie ciąży z tą diagnozą pod zwiększoną kontrolą medyczną.
Profilaktyczne kursy leków
Prowadzenie leczenia profilaktycznego w 14-16 tygodniu oraz 28-34 tygodniu ciąży może przyczynić się do zmniejszenia ryzyka rozwoju niewydolności łożyska. Kobiety w ciąży z wykrytą skompensowaną formą niewydolności łożyska wymagają regularnego monitorowania stanu i rozwoju płodu, co obejmuje zarówno badania laboratoryjne, jak i ultrasonograficzne.
