Choroba
Zapalenie naczyniówki i siatkówki jest schorzeniem, które obejmuje zapalenie naczyniówki, czyli cienkiej warstwy naczyniowej oka, oraz siatkówki. To forma zapalenia zaawansowanej warstwy naczyniowej oka, zwanej tylną błoną naczyniową. Jeżeli proces zapalny ogranicza się jedynie do naczyniówki, a siatkówka nie jest objęta stanem zapalnym, określa się to, jako zapalenie naczyniówki.
Przyczyny zapalenia naczyniówki i siatkówki. Istnieje wiele czynników przyczyniających się do wystąpienia zapalenia naczyniówki i siatkówki. Choroba ta może mieć charakter wirusowy, bakteryjny lub pasożytniczy. Badania wykazują, że osoby z wysoką krótkowzrocznością są bardziej podatne na rozwinięcie tej choroby. Mimo to, rola innych klinicznych wad refrakcji w powstawaniu zmian w błonie naczyniowej oka wymaga dalszych badań. Główne przyczyny zapalenia naczyniówki i siatkówki to:
Choroby zakaźne. Często zapalenie naczyniówki i siatkówki jest związane z infekcjami takimi jak gruźlica czy kiła. W przypadku gruźlicy, zmiany w błonie naczyniowej oka mają zróżnicowaną naturę i koloryt. Natomiast w przypadku kiły, zmiany w tylnej części oka mogą być mniej wyraźne.
Urazy pourazowe. Proces zapalny często występuje po urazach oczu, poprzedzając pęknięcia naczyniówki oraz krwotoki do przestrzeni nadnaczyniówkowej. W większości przypadków możliwe jest zlokalizowanie miejsca infekcji. Zapalenie naczyniówki i siatkówki związane jest z uszkodzeniem przedniego odcinka oka.
Infekcje ogniskowe. Czynniki patogenne mogą rozprzestrzeniać się drogą krwi w przypadku ostrej lub przewlekłej infekcji w jamie ustnej, okolicy oczu lub górnych dróg oddechowych. Zazwyczaj infekcję wywołują szczepy bakterii o charakterze ropnym.
Toksoplazmoza. Czynnik sprawczy tej choroby może dostać się do tylnej części gałki ocznej przez krwiobieg. Często infekcja ta ma źródło wewnątrzmaciczne. Wiele przypadków toksoplazmozy wiąże się z innymi wadami rozwojowymi oka, takimi jak bezocze (anoftalmia) czy małoocze (mikroftalmia).
W mechanizmie rozwoju schorzenia kluczową rolę odgrywa działanie toksyn pochodzenia bakteryjnego, które stymulują reakcje alergiczne lub, w rzadszych przypadkach, procesy autoimmunologiczne. Bakterie oraz wirusy mogą przenikać do struktur błony naczyniowej zarówno endogennie, jak i egzogennie. Faktory predysponujące do rozwoju choroby obejmują cechy anatomiczne (np. szerokie łożysko naczyniowe) oraz aspekty hemodynamiczne (wolny przepływ krwi). W początkowej fazie choroby najczęściej zaatakowana jest siatkówka. Proces przenoszenia chorobowych czynników do naczyniówki zachodzi wtórnie. Zanik struktur anatomicznych błony naczyniowej jest rezultatem upośledzenia dopływu krwi, co często jest efektem dysfunkcji naczyń naczyniowo-kapilarnych. Wyróżniamy formy zapalne w postaci nieziarniniakowej oraz ziarniniakowej.
Objawy zapalenia naczyniówki i siatkówki
Pacjenci donoszą o stopniowym pogorszeniu ostrości wzroku. Nasilenie deficytów wzrokowych jest bardzo zróżnicowane. Osoby chorych zauważają pojawienie się unoszących się punktów, "mglistości" lub uczucia "zasłony" przed oczami. W zależności od lokalizacji poszczególnych ognisk na obwodzie naczyniówki, ostrość widzenia w ciągu dnia pozostaje niewzruszona, jednak przy zmierzchu może nastąpić nasilenie dysfunkcji wzroku. W miarę jak ośrodek optyczny gałki ocznej ulega zmętnieniu, pacjenci rozwijają krótkowzroczność kliniczną. Często spotykanym objawem jest pojawianie się "zawiesin" lub "plam" przed polem widzenia.
W przypadkach ciężkiego przebiegu choroby obserwuje się utratę pewnych fragmentów pola widzenia oraz występowanie fotopsji. Rozwój mikro- i makropsji może prowadzić do deformacji obiektów widzianych przez pacjentów. Wielu chorych zaznacza, że pojawienie się objawów klinicznych może poprzedzać choroby zakaźne, ogólnoustrojowe lub choroby autoimmunologiczne. W rzadszych przypadkach, zapalenie naczyniówki i siatkówki może rozwinąć się po operacji gałki ocznej lub orbity. Chorobowe zmiany nie są widoczne w badaniach wizualnych. Ze względu na to, że ostrość wzroku może pozostać w normie przez długi czas, postawienie trafnej diagnozy często stanowi wyzwanie.
Rozpoznanie zapalenia naczyniówki i siatkówki
Proces rozpoznawania opiera się na analizie danych anamnestycznych oraz wyników badań instrumentalnych i laboratoryjnych. Bezstronne badanie zmian chorobowych ma kluczowe znaczenie, jednak nie zawsze jest w pełni precyzyjne. To istotne kryterium umożliwiające różnicowanie pomiędzy zapaleniem naczyniówki i siatkówki a chorobę przedniego bieguna gałki ocznej. Diagnostyka laboratoryjna skupia się na:
Posiewie bakteriologicznym – Badanie to wykorzystuje próbki biopsji spojówki oczodołowej lub płynu spojówkowego. Celem jest identyfikacja patogenu oraz określenie jego wrażliwości na antybiotykoterapię.
Testach immunoenzymatycznych (ELISA) – Analiza stężenia przeciwciał (IgM, IgG) pozwala na wykrycie patogenów takich jak chlamydia, opryszczka pospolita, toksoplazmoza i wirus cytomegalii. Dzięki testowi ELISA możliwa jest ocena aktywności procesu zapalnego.
Testach oznaczania białka C-reaktywnego – Wykrycie obecności tego białka we krwi pozwala na potwierdzenie lub wykluczenie charakteru autoimmunologicznego choroby. Pozytywny wynik testu na obecność białka C-reaktywnego skłania do przeprowadzenia dalszych badań reumatologicznych.
W celu postawienia diagnozy i oceny stopnia zaawansowania choroby okulista korzysta z różnych metod instrumentalnych. Przy użyciu wiskometrii można dokładnie określić pogorszenie ostrości wzroku w różnym stopniu, uwzględniając tendencję do krótkowzroczności. Wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego (IOP) obserwuje się głównie w przypadkach umiarkowanych i ciężkich. Szczegółowa diagnostyka obejmuje również:
Gonioskopię – Badanie to umożliwia wykrycie nagromadzenia ropy w przedniej komorze gałki ocznej, co może wskazywać na hipopyon lub wysięk. Krwotok do przedniej komory oka prowadzi do powstania hyphemy.
Oftalmoskopię – Podczas badania okulistycznego widoczne są zmiany o szaro-żółtym odcieniu z rozmytymi konturami, punktowymi krwotokami. Odkrycie obszarów ograniczonego białka wskazuje na atrofię, a plamka żółta jest pigmentowana.
Angiografię fluoresceinową siatkówki (FA) – Ta technika pozwala na obserwację objawów zapalenia naczyń siatkówki. Przy użyciu kontrastu widoczne są ciemne plamy w miejscach gromadzenia zieleni indocyjaninowej.
Perymetrię – W przypadku postaci obwodowej choroby można zaobserwować koncentryczne zwężenie pola widzenia. Zmiany ogniskowe prowadzą do utraty małych obszarów w polu widzenia.
Leczenie zapalenia naczyniówki i siatkówki
Terapia przyczynowa opiera się na leczeniu choroby podstawowej. W przypadku urazowej etiologii konieczna jest interwencja chirurgiczna, której celem jest przywrócenie plastyczności ściany kostnej oczodołu oraz dopasowanie przemieszczonych fragmentów. Przed operacją oraz we wczesnym okresie pooperacyjnym wskazana jest krótka terapia antybiotykowa. Terapia zachowawcza obejmuje:
Leki niesteroidowe przeciwzapalne. Stosowane w celu zahamowania procesu zapalnego. Pacjentom zaleca się codzienne wkraplanie 5-6 razy dziennie. W przypadku trudniejszego przebiegu choroby, stosuje się również aplikację pozagałkową.
Leki midriatyczne. Aby zapobiec tworzeniu zrostów i poprawić odpływ cieczy wodnistej, stosuje się leki przeciwcholinergiczne oraz sympatykomimetyki. Regularne stosowanie midriatyków zmniejsza ryzyko rozwoju jaskry.
Preparaty hormonalne. Wskazane w przypadku ostrego zapalenia naczyniówki i siatkówki. Pacjentom podaje się instalacje lub podspojówkowe zastrzyki hydrokortyzonu. Dodatkowo, maść hydrokortyzonowa może być nakładana pod powiekę 3-4 razy dziennie.
Antybiotyki. Terapia przeciwbakteryjna jest stosowana w przypadku toksoplazmatycznego zapalenia naczyniówki i siatkówki, a także w przypadku powikłań bakteryjnych. W przypadku braku wystarczającego efektu, można rozważyć zastosowanie sulfonamidów.
Reparanty i stymulatory biogenne. Preparaty z tej kategorii przyczyniają się do regeneracji siatkówki. Udowodniono, że stosowanie tauryny oraz siarczanowanych glikozaminoglikanów jest korzystne.
W celu zwiększenia efektywności leczenia zachowawczego w fazie podostrym lub w przypadku przewlekłego przebiegu choroby, zaleca się procedury fizjoterapeutyczne. Elektroforeza może być wykorzystana do wprowadzania chlorku wapnia, środków przeciwbakteryjnych oraz enzymów proteolitycznych pochodzenia roślinnego. Po ustąpieniu choroby, terapia ultradźwiękowa może być stosowana w obszarze zmiany. Niezależnie od formy stanu zapalnego, zaleca się suplementację witamin z grupy B, C i PP. W przypadku wzrostu ciśnienia śródgałkowego, warto rozważyć wprowadzenie leków przeciwnadciśnieniowych.
Rokowanie i profilaktyka zapalenia naczyniówki i siatkówki.
Prognozowanie oraz środki zapobiegawcze Rokowanie w przypadku zapalenia naczyniówki i siatkówki zależy od wielu czynników, takich jak przyczyna choroby, stan odporności pacjenta, lokalizacja zmian oraz częstość występowania procesu chorobowego. W sytuacji, gdy diagnoza i leczenie nie są przeprowadzone w odpowiednim czasie, może dojść do uszkodzenia naczyniówki i siatkówki, co skutkuje całkowitą utratą wzroku. Specyficzne metody profilaktyki w tym przypadku nie istnieją. Środki zapobiegawcze o charakterze niespecyficznym mają na celu dezynfekcję ognisk infekcji, co może pomóc w zapobieganiu rozwijaniu się chorób zakaźnych oraz pasożytniczych. W przypadku wysokiego ryzyka uszkodzenia oczu zaleca się używanie środków ochrony osobistej, takich jak okulary ochronne czy maska.
Katalog chorób