Wypadanie pępowiny stanowi poważne powikłanie podczas porodu, które zachodzi w momencie, gdy pępowina znajduje się poniżej prezentującej się części płodu (części ciała płodu znajdującej się najbliżej ujścia macicy) po rozerwaniu błon płodowych, czy to naturalnie, czy sztucznie. Mówimy o prezentacji pępowiny, kiedy pęcherz płodowy jest nienaruszony, a pępowina znajduje się najniżej. Powikłanie to niesie za sobą ryzyko, wynikające z ucisku, chłodzenia oraz wysuszania pępowiny, co zakłóca prawidłowe krążenie krwi w jej naczyniach, prowadząc do niedotlenienia, czyli niedoboru tlenu u płodu.
Wypadanie pępowiny może być spowodowane różnymi czynnikami, m.in. nieprawidłowo długą pępowiną (ponad 60 cm), czy brakiem adekwatnego kontaktu pomiędzy dolnymi częściami płodu (np. głowa lub koniec miednicy) a kościami miednicy matki. Kiedy te stany łączą się podczas porodu, prawdopodobieństwo wypadnięcia pępowiny zdecydowanie wzrasta. Wypadanie pępowiny często jest kolejnym etapem po wcześniejszym jej wystąpieniu. Kluczowe czynniki ryzyka obejmują:
Pozycję płodu. Ryzyko choroby w prezentacji stóp wzrasta dwudziestokrotnie w porównaniu do prezentacji głowy, podczas gdy prezentacja stóp skutkuje częstszym wypadaniem pępowiny niż prezentacja pośladkowa. Pozycja poprzeczna płodu także zwiększa ryzyko, wynikające z mniej wyraźnego kontaktu.
Powtórne porody. W przypadku kobiet, które rodziły już wcześniej, wypadanie pępowiny może wynikać z osłabienia otrzewnej i względnej atonii macicy, co skutkuje późniejszym utrwaleniem główki niż podczas pierwszego porodu. Może to prowadzić do większej ruchomości płodu, a w konsekwencji do prezentacji, a potem do wypadnięcia pępowiny.
Dysproporcja między płodem a miednicą. Tworzy to warunki utrudniające wejście głowy do miednicy mniejszej, zmieniając ruchomość płodu. Rozbieżność wielkości i jako rezultat wypadnięcie pępowiny, może wystąpić podczas porodu dużego płodu, przy wąskiej lub nadmiernie szerokiej miednicy, czy hipotrofii płodu. Zagrożenie występuje również u kobiet z przedwczesnym porodem, kiedy płód ma obniżoną wagę.
Amniotomia. Otwarcie pęcherza płodowego, szczególnie przy szybkim późniejszym rozszerzaniu perforacji, powoduje gwałtowne uwalnianie płynu owodniowego, który może pociągnąć za sobą pępowinę.
Najczęściej wypadanie pępowiny na skutek tej manipulacji występuje w obecności prezentacji pępowiny lub innych predysponujących stanów. Wypadanie pępowiny jest często skutkiem nieprawidłowego przyczepienia główki, nieprawidłowego rozwoju i przyczepienia łożyska, wad rozwojowych macicy (np. siodłowatej, dwurożnej) oraz płodu (np. wodogłowie, bezmózgowie). Prawdopodobieństwo wypadnięcia pępowiny wzrasta również w przypadku ciąży mnogiej (dla drugiego i kolejnych płodów), wielowodzia, czy szybkiego porodu. Do grupy ryzyka należą również kobiety, u których stwierdza się nisko położony lub zniekształcający mięśniak macicy.