Wodogłowie objawy leczenie

Wodogłowie
Choroba

 

Wodogłowie to stan charakteryzujący się nagromadzeniem płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR) w przestrzeniach komorowych mózgu. Zaburzenie to może mieć charakter wrodzony lub nabyty i pojawia się w kontekście wielu chorób neurologicznych oraz w wyniku urazów ośrodkowego układu nerwowego, dotykając zarówno dzieci, jak i osób dorosłych, choć najczęściej diagnozowane jest u dzieci.

System komorowy mózgu, składający się z komór i cystern, odpowiada za produkcję PMR. Ten płyn jest absorbowany w przestrzeni podpajęczynówkowej, skąd dostaje się do krążenia ogólnoustrojowego. W normalnych warunkach, ilość PMR w układzie wynosi od 140 do 270 ml, z dzienną produkcją około 600 ml, co zapewnia wsparcie dla metabolizmu tkanki mózgowej i krwi. Proces wytwarzania, obiegu i absorpcji PMR jest cykliczny i ciągły, lecz może ulec zakłóceniu, prowadząc do rozwoju wodogłowia.

Różnicujemy trzy podstawowe rodzaje wodogłowia:

Otwarte (komunikujące) – rozszerzenie komór mózgowych zachodzi bez przeszkód w przepływie PMR;

Okluzyjne (niekomunikujące) – występuje blokada przepływu PMR w wyniku np. guzów, stanów zapalnych lub urazów;

Aresorpcyjne – zaburzone jest wchłanianie PMR w przestrzeni podpajęczynówkowej.

W zależności od lokalizacji gromadzenia się płynu, rozróżniamy wodogłowie wewnętrzne, gdzie nadmiar PMR znajduje się w komorach mózgu, oraz wodogłowie zewnętrzne, z nagromadzeniem płynu w przestrzeni podpajęczynówkowej.

Wodogłowie otwarte skutkuje rozciągnięciem komór mózgowych i uciskiem na tkankę mózgową, co może prowadzić do jej atrofii. W przypadku wodogłowia okluzyjnego, przeszkody na drodze przepływu PMR wywołują zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe. Tego typu blokady mogą być wywołane przez nowotwory, stan zapalny lub urazy głowy. Podobne zmiany mogą wystąpić także w procesie starzenia się organizmu.

Rozwój wodogłowia może mieć podłoże wrodzone, gdy zaburzenia rozwojowe płodu wpływają na funkcjonowanie mózgu, lub nabyte, będące konsekwencją urazów i chorób zdobytych w ciągu życia.

Z uwagi na przebieg, wodogłowie może być:

Stabilne – z nieznacznie zwiększonym ciśnieniem PMR, które nie podlega zmianom;

Postępujące – gdy terapia nie skutkuje stabilizacją objętości PMR, mogąc doprowadzić do atrofii mózgu.

Przyczyn wodogłowia może być wiele, w tym nadprodukcja PMR, zaburzenia jego obiegu, lub nieprawidłowe wchłanianie, z powodów takich jak:

Wady rozwojowe układu nerwowego;

Infekcje wewnątrzmaciczne;

Zapalenia tkanki i opon mózgowych;

Urazy mózgu;

Krwotoki;

Cysty;

Nowotwory.

U niemowląt przyczyną wodogłowia wrodzonego mogą być także infekcje przebyte przez matkę podczas ciąży, jak HIV, kiła, toksoplazmoza, czy różyczka.

Formą szczególną wodogłowia jest wodogłowie zastępcze, w którym płyn mózgowo-rdzeniowy zajmuje przestrzeń po uszkodzonej lub w wyniku choroby zdegenerowanej tkance mózgowej. Ta odmiana choroby może nie dawać wyraźnych objawów i często jest wykrywana przypadkowo. W literaturze medycznej odnotowuje się przypadki, gdy u osoby żyjącej normalnym życiem znaczna część mózgu zostaje zastąpiona przez płyn mózgowo-rdzeniowy.

Wodogłowie może mieć różne przyczyny i przejawiać się w różny sposób, jednak niezależnie od etiologii, jest to stan wymagający uwagi medycznej. Zarówno w przypadku formy wrodzonej, jak i nabytej, niezbędne jest odpowiednie leczenie mające na celu normalizację przepływu i absorpcji płynu mózgowo-rdzeniowego, aby zapobiec dalszemu uszkodzeniu struktur mózgowych i związanych z tym komplikacji.

 

Wodogłowie objawy

Objawy wodogłowia u dorosłych obejmują gromadzenie się nadmiernych ilości płynu mózgowo-rdzeniowego w przestrzeni czaszki, co prowadzi do podwyższenia ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Charakterystycznymi oznakami tego stanu są silne bóle głowy, które nie ustępują po przyjęciu leków przeciwbólowych, nudności, wymioty oraz uczucie ucisku w okolicach oczu. Te symptomy mogą pojawić się nagle lub stopniowo, bywając początkowo przemijające. Wodogłowie zanikowe często rozwija się bez widocznych symptomów zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego i może być zdiagnozowane dopiero po wykonaniu dodatkowych badań.

Objawy neurologiczne są często związane z wodogłowiem, wynikając zarówno z ucisku struktur mózgowych przez poszerzone przestrzenie płynowe, jak i z podstawowej choroby wywołującej wodogłowie. Do najczęstszych należą zaburzenia przedsionkowe i wzrokowe. Wśród nich ataksja przedsionkowa manifestuje się zawrotami głowy, niepewnym chodem, szumem usznym oraz oczopląsem. Z kolei w sferze wzroku mogą pojawić się problemy takie jak obniżenie ostrości wzroku, ubytki w polu widzenia oraz obrzęk tarczy nerwu wzrokowego, a w przypadkach zaawansowanego wodogłowia - zanik nerwu wzrokowego.

Zaburzenia motoryczne i czuciowe również mogą towarzyszyć wodogłowiu, obejmując niedowład i paraliż, nasilone odruchy ścięgniste i napięcie mięśniowe, redukcję lub całkowitą utratę czucia, a także spastyczne przykurcze kończyn. Wodogłowie okluzyjne, związane z zaburzeniami obiegu płynu mózgowo-rdzeniowego w tylnym dole czaszki, objawia się ataksją móżdżkową: problemami z koordynacją, chodem, niezręcznymi ruchami czy zmianami charakteru pisma.

Ponadto, wodogłowie może wiązać się z zaburzeniami psychicznymi, które u dorosłych częściej przejawiają się jako wahania emocjonalne, neurastenia, nieuzasadniona euforia szybko zmieniająca się w obojętność lub apatię. W przypadku nagłego wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego, może dojść do agresji.

W przypadku dzieci, gdzie kości czaszki wykazują znaczną elastyczność, nie dochodzi do zwiększenia ciśnienia śródczaszkowego – to hydrocefalia manifestuje się poprzez powiększenie obwodu głowy. U noworodków i niemowląt objawy hydrocefalii to nieproporcjonalnie duża głowa, widoczne i wypukłe żyły na skórze głowy, napięte i niepulsujące ciemiączko oraz obrzęk tarczy nerwu wzrokowego.

Obserwuje się charakterystyczny objaw „zachodzącego słońca”, czyli ograniczenie ruchu gałek ocznych ku górze. Może dojść do rozsunięcia szwów czaszkowych. Osłuchowo, w czaszkę uderza się dźwięk podobny do tego wydawanego przez „pęknięty garnek”. W pierwszym roku życia, dzieci z hydrocefalią mogą wykazywać opóźnienia w rozwoju. Opóźnienie to objawia się w późniejszym niż u zdrowych rówieśników podnoszeniu głowy, przewracaniu, siadaniu czy chodzeniu.

Dzieci dotknięte ciężką formą hydrocefalii mogą mieć kulisty kształt głowy, nadmiernie duży jej obwód, głęboko osadzone oczy, odstające uszy i przerzedzenie skóry głowy. Do potencjalnych komplikacji należy pogorszenie widzenia, zwiększone napięcie mięśniowe w kończynach dolnych i zaburzenia czynności nerwów czaszkowych. U dzieci, w przeciwieństwie do dorosłych, hydrocefalia często nie wiąże się z zaburzeniami emocjonalnymi i wolicjonalnymi, ale z deficytami intelektualnymi.

Dzieci z hydrocefalią często prowadzą siedzący tryb życia i mają skłonności do nadwagi. Wykazują apatię, brak inicjatywy i nie wykształcają typowego dla wieku przywiązania do bliskich osób. Redukcja hydrocefalii często wiąże się z poprawą funkcji intelektualnych i wzrostem aktywności dziecka.

W okresie adolescencji hydrocefalia może pojawić się gwałtownie na tle infekcji, urazu psychicznego lub fizycznego. Towarzyszy jej wówczas intensywny ból głowy, epizody wymiotów oraz bradykardia. Mogą również występować ataki utraty przytomności, a niekiedy drgawki. W pewnych sytuacjach odnotowuje się epizodyczne psychozy, którym mogą towarzyszyć halucynacje lub urojenia.

 

Wodogłowie rozpoznanie

Diagnoza wodogłowia często już na wstępie może być postawiona przez neurologa na podstawie symptomów klinicznych. Precyzyjne określenie rodzaju i rozmiaru tego schorzenia, jak również zidentyfikowanie przyczyny pierwotnej, wymaga zastosowania dodatkowych metod diagnostycznych:

  • Rentgenografia czaszki pozwala zaobserwować rozrzedzenie kości i poszerzenie szwów między nimi, a także wykazać tzw. objaw „odcisków palców” na wewnętrznej powierzchni czaszki. Zwężenie wodociągu mózgu, będące przyczyną wodogłowia, objawia się pomniejszeniem tylnego dołu czaszki na zdjęciach rentgenowskich. Z kolei wodogłowie związane z zespołem Dandy-Walkera ujawnia zwiększenie jego objętości. Asymetria czaszki, widoczna na zdjęciach, może sygnalizować zamknięcie jednego z połączeń międzykomorowych.

  • Tomografia komputerowa (TK) oraz rezonans magnetyczny (MRI) to obrazowe techniki diagnostyczne, które pozwalają ocenić naturę wodogłowia, lokalizować blokady w przepływie płynu mózgowo-rdzeniowego i wykryć wady wrodzone. MRI mózgu uchodzi za szczególnie pouczające w diagnozie wodogłowia. W przypadku podejrzeń chorób naczyniowych zalecana jest angiografia rezonansu magnetycznego (MRA) naczyń mózgowych.

  • Echografia (USG). Echoencefalografia jest przydatna w określaniu wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego. U noworodków i niemowląt do pierwszego roku życia, dzięki otwartemu ciemiączku, możliwa jest ultrasonograficzna ocena mózgu.

  • Konsultacja okulistyczna. Specjalista okulistyki bada ewentualne zaburzenia widzenia oraz stan tarczy nerwu wzrokowego. W diagnostyce wodogłowia rutynowo stosuje się oftalmoskopię, pomiar ostrości wzroku oraz badanie pola widzenia.

  • Punkcja lędźwiowa. Jeżeli nie występują przeciwwskazania, punkcja lędźwiowa z analizą płynu mózgowo-rdzeniowego może pomóc w ustaleniu przyczyny schorzenia. W przypadku wodogłowia o podejrzewanym infekcyjnym źródle stosuje się diagnostykę metodą PCR, by zidentyfikować typ infekcji.

 

Wodogłowie leczenie

Terapia wodogłowia dostosowywana jest do jego przyczyny. W sytuacji wodogłowia wtórnego, powstałego na skutek stanów zapalnych, urazów mózgu lub krwawień wewnętrznych, stosuje się leczenie zachowawcze. Polega ono na leczeniu choroby pierwotnej i podawaniu leków diuretycznych, które mają za zadanie redukować ciśnienie wewnątrzczaszkowe oraz objętość wodogłowia.

Wrodzone wodogłowie zazwyczaj wymaga interwencji chirurgicznej w celu naprawy wady rozwojowej. Jeśli wodogłowie wynika z obecności guza lub innego procesu chorobowego w przestrzeni mózgowej, również przeprowadza się leczenie operacyjne, np. usunięcie krwiaka czy guza, drenaż ropnia mózgu, usunięcie zrostów w stanach zapalnych opon mózgowych itd.

Gdy nie jest możliwe usunięcie przyczyny wodogłowia, w grę wchodzą operacje:

  • Bocznik cysto-otrzewnowy – umożliwia odprowadzenie płynu mózgowo-rdzeniowego do jamy otrzewnej,

  • Endoskopowa podstawy komory trzeciej – stwarza nową drogę odpływu płynu,

  • Zastawka komorowo-otrzewnowa oraz zastawka lędźwiowo-otrzewnowa – kontrolują przepływ płynu mózgowo-rdzeniowego do otrzewnej,

  • Drenaż komór zewnętrznych – odprowadza nadmiar płynu z komór mózgu na zewnątrz.

Te procedury mają na celu zredukowanie nadmiaru płynu mózgowo-rdzeniowego oraz obniżenie ciśnienia wewnątrzczaszkowego, kiedy nie jest możliwe zlikwidowanie przyczyny wodogłowia. Operacje te mogą być także stosowane jako dopełnienie terapii chirurgicznej leczenia pierwotnej choroby, jeśli nie doprowadzi ona do przywrócenia prawidłowego obiegu płynu mózgowo-rdzeniowego.

 

Wodogłowie rokowanie zapobieganie

Aby zmniejszyć ryzyko rozwoju wodogłowia rekomendują podjęcie następujących środków:

  • Staranne planowanie ciąży, włącznie z przeprowadzeniem badań profilaktycznych i zastosowaniem odpowiedniego leczenia.

  • Ochronę przed urazami głowy i rdzenia kręgowego, które mogą prowadzić do uszkodzeń.

  • Minimalizowanie poziomu stresu w codziennym życiu.

  • Unikanie nadmiernego obciążenia emocjonalnego i psychicznego.

Istotne jest także dokonanie terminowych i regularnych szczepień przeciwko chorobom zagrażającym mózgowi, takim jak zapalenie opon mózgowych czy zapalenie mózgu, oraz tym, które mogą wywoływać wodogłowie u płodu, na przykład toksoplazmozę, odrę czy różyczkę.

Szybkość powrotu do pełni zdrowia oraz prognozy zależą od różnorodnych czynników, w tym:

  • Wiek pacjenta.

  • Typ i zakres chorób.

  • Obecność chorób współistniejących.

  • Ogólna kondycja zdrowotna.

  • Tryb życia.

  • Dokładność w przestrzeganiu zaleceń lekarskich.

  • Prędkość i sposób leczenia.

Do potencjalnych powikłań należą m.in. obrzęk mózgu, pogorszenie się lub całkowita utrata zdolności słuchowych czy wzrokowych, zaburzenia funkcji poznawczych, a w skrajnych przypadkach śmierć.

 

Katalog chorób