Włókniak jamy ustnej to łagodny nowotwór błony śluzowej tejże jamy, często przyjmujący postać małego, guzkowego tworu, wznoszącego się nad otaczającą tkankę. Składa się z włókien tkanki łącznej. Typowo, włókniaki powstają na wewnętrznej powierzchni policzka, błonie śluzowej warg, miękkim podniebieniu, dziąsłach, a także na języku. U dzieci w wieku od 6 do 15 lat występują najczęściej.
Częstym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu włókniaków jest nawyk gryzienia wargi lub języka. Dziąsła mogą być uszkodzone przez ostrą krawędź złamanego zęba lub niewłaściwie dopasowaną protezę. W historii medycznej pacjentów z włókniakami często znajdują się przewlekłe stany zapalne, takie jak zapalenie dziąseł, jamy ustnej, przyzębia, czy różnego rodzaju zapalenie języka.
Włókniak jamy ustnej jest nowotworem mezodermalnym. Należy do grupy łagodnych nowotworów jamy ustnej, obok takich jak brodawczak, tłuszczak, mięśniak, znamię czy śluzak. Wyróżnia się także nowotwory o mieszanej budowie, np. naczyniakowłókniaki. Włókniaki jamy ustnej zazwyczaj rozwijają się u dzieci, lokalizując się w dziąsłach, na policzkach, w ustach, na miękkim podniebieniu czy języku.
Stomatologia uznaje za przyczyny powstawania włókniaków czynniki urazowe i zapalne, zwracając uwagę także na predyspozycje dziedziczne. Często u pacjentów z włókniakami występuje historia regularnego gryzienia określonego obszaru tkanki miękkiej jamy ustnej. Do czynników wywołujących włókniaka zalicza się uraz błony śluzowej ostrą krawędzią zęba, źle zamocowaną protezę lub koronę, przewlekłe procesy zapalne jamy ustnej, takie jak zapalenie dziąseł, jamy ustnej, przyzębia, języka.
Klasyfikacja włókniaków jamy ustnej obejmuje:
Gęsty włókniak, o gęstej konsystencji, tworzony przez grube włókna tkanki łącznej. Zazwyczaj znajduje się na twardym podniebieniu i w okolicy dziąseł.
Włókniak miękki, o miękkiej konsystencji, składający się z cienkich, luźno ułożonych włókien tkanki łącznej. Często lokalizuje się w błonie śluzowej języka i policzków.
Włókniak podrażnieniowy, będący wynikiem reaktywnego rozrostu na przewlekłe drażnienie mechaniczne lub chemiczne. To najczęstszy typ włókniaka jamy ustnej manifestujący się, jako różowawa grudka, która z czasem przekształca się w gęsty guzek.
Symetryczne włókniaki w obszarze trzeciego, o gęstej konsystencji i kształcie przypominającym fasolkę. Są to raczej przerosty dziąseł niż prawdziwe mięśniaki jamy ustnej.
Włókniak zrazikowy, o grudkowatej powierzchni powstający, jako reakcja na chroniczne uszkodzenia tkanki dziąseł przez protezę ruchomą.
Włóknisty nabłonek, zlokalizowany na dziąśle, charakteryzuje się gęstą konsystencją i bardzo wolnym wzrostem.