Przewlekłe zatrzymanie moczu przy zdrowym oddawaniu moczu mięśnie układu moczowego pracują w skoordynowany sposób – najpierw jednocześnie rozluźniają się mięśnie cewki moczowej i dna miednicy, a następnie kurczy się pęcherz. Każde naruszenie tych działań może prowadzić do zatrzymania moczu - niemożności całkowitego opróżnienia pęcherza. Głównymi przyczynami takiego naruszenia są przeszkody w odpływie moczu i niewystarczająca aktywność mięśnia pęcherza moczowego.
Niedrożność dolnych dróg moczowych w okolicach szyi pęcherza moczowego lub w obszarze dystalnym prowadzi do wystąpienia ischurii. Niedrożność ta może mieć charakter wewnętrzny lub zewnętrzny. Bez odpowiedniego leczenia, niedrożność ujścia pęcherza moczowego zawsze prowadzi do przerostu tego narządu, towarzysząc temu zastąpienie struktur mięśniowych przez tkankę łączną. Objawia się to wzrostem ściany pęcherza oraz pojawianiem się fałszywych uchyłków. W wyniku tego procesu ulega zaburzeniu regulacja nerwowa, co skutkuje zwiększonym napięciem komórek mięśni gładkich w obszarze wypieracza. Postępujące zmiany w strukturze histomorfologicznej prowadzą do dekompensacji, niedociśnienia oraz zaburzeń w funkcjonowaniu układu urodynamicznego.
W przypadku, gdy przyczyną jest czynnik zapalny, szczególną uwagę zwraca się na zapalenie gruczołu krokowego, któremu towarzyszy obrzęk tkanek tego gruczołu. W wielu przypadkach stan zapalny może się rozprzestrzeniać na sąsiednie narządy, co znacząco pogarsza kondycję pacjenta. U pacjentów z zaburzeniami neurologicznymi przewlekłe zatrzymanie moczu wynika z uszkodzenia przekazywania impulsów pomiędzy receptorami w pęcherzu a odpowiednimi ośrodkami nerwowymi w mózgu i w przeciwnym kierunku. Większość pacjentów nie jest w stanie całkowicie opróżnić pęcherza z moczu z powodu występującej hiporefleksji wypieracza. Mięsień wypieracz pęcherza, nazywany również mięśniem wypieracza moczu, stanowi istotny element anatomiczny oraz funkcjonalny w organizmie człowieka. Jego oficjalna nazwa łacińska to "musculus detrusor vesicae", a także "musculus detrusor urinae". Jest to komponent mięśniowy, który tworzy warstwę mięśniową pęcherza moczowego, stanowiąc jednocześnie jedną z trzech warstw składających się na strukturę ściany tego narządu.
Charakteryzuje się on nieregularnym układem włókien mięśniowych i pełni szereg istotnych funkcji w ludzkim organizmie. Współpracuje on z mięśniem zwieraczem pęcherza, tworząc harmonijną zdolność do utrzymania moczu w pęcherzu oraz efektywnego wydalania go podczas procesu mikcji. To współdziałanie między mięśniem wypieraczem a mięśniem zwieraczem pęcherza pozwala na kontrolowanie procesu oddawania moczu, co jest niezwykle istotne dla zachowania równowagi i zdrowia układu moczowego.
Zatrzymanie moczu stanowi powszechne wyzwanie zdrowotne, często wywołane niedrożnością przepływu. Ten stan występuje, gdy przepływ moczu napotyka na przeszkody spowodowane czynnikami zarówno mechanicznymi (np. zwężeniem cewki moczowej) jak i funkcjonalnymi (podwyższonym napięciem mięśni wokół cewki moczowej).
W przypadku kobiet, wiele czynników może pogorszyć odpływ moczu poprzez ucisk na cewkę moczową, takie jak mięśniaki, zaparcia czy nowotwory - zarówno łagodne, jak i złośliwe. Warto wiedzieć, że zatrzymanie moczu może często pojawić się po operacji zakładania opatrunku na inkontynencję podcewkową, który jest umieszczany pod cewką moczową.
U kobiet, wypadanie narządów miednicy jest istotnym czynnikiem, deformującym drogi moczowe i prowadzącym do zastoju moczu. To załamanie cewki moczowej może wpłynąć negatywnie na zdolność odpływu moczu oraz zwiększyć ilość moczu zalegającego w pęcherzu.
Zablokowanie cewki moczowej może wynikać z różnorodnych zmian wewnętrznych, takich jak zwężenia, uchyłki czy polipy cewki moczowej. Z kolei zatrzymanie moczu o charakterze funkcjonalnym może być rezultatem zaburzeń w rozluźnieniu mięśni cewki moczowej i dna miednicy, jak na przykład w zespole Fowlera.
W przypadku zespołu Fowlera, nieprawidłowość cewki moczowej może prowadzić do bezbolesnego zatrzymania moczu (przy objętości powyżej 1 litra) bez obecności przyczyn neurologicznych czy anatomicznych. Ten stan zwykle dotyczy młodych kobiet (średnia wieku 27 lat).
U mężczyzn, główną przyczyną zatrzymania moczu jest łagodny przerost gruczołu krokowego (rozrost tkanki gruczołu krokowego), który blokuje drogi moczowe na poziomie szyi pęcherza i cewki sterczowej. Warto również wspomnieć, że zwiększone ryzyko zatrzymania moczu u mężczyzn wiąże się także z zwężeniem cewki moczowej oraz rakiem prostaty.
Istnieją także przyczyny zatrzymania moczu związane z niedostateczną aktywnością mięśni pęcherza, które są wywoływane różnorodnymi czynnikami. W wielu przypadkach, zaburzenia te są związane z problemami neurologicznymi, takimi jak urazy kręgosłupa, stwardnienie rozsiane czy choroba Parkinsona. Objawy tych zaburzeń w dużej mierze zależą od lokalizacji uszkodzenia w układzie nerwowym.
Zdaniem Ivana Kolbina, neurourologa pracującego w Klinice Trzech Sióstr: "Często pacjenci zgłaszają się z zatrzymaniem moczu po urazach kręgosłupa, incydentach naczyniowo-mózgowych, stwardnieniu rozsianym i innych obrażeniach. Czasem przyczyny te współwystępują, na przykład u mężczyzn mogą pojawić się zmiany w gruczole krokowym oraz trudności w oddawaniu moczu zanim pojawią się objawy neurologiczne. Niestety, pacjenci często mylą te objawy z oznakami starzenia i niekiedy nie szukają pomocy lekarskiej. Jeśli do tego dojdzie zaburzenie krążenia mózgowego, może wystąpić zatrzymanie moczu."
W przypadku osób cierpiących na stwardnienie rozsiane, od 50 do 80% pacjentów zgłasza objawy związane z zatrzymaniem moczu i/lub nietrzymaniem moczu. Analiza ankietowa wykazała, że co czwarty pacjent z tą chorobą wymaga cewnikowania pęcherza. Dodatkowym czynnikiem ryzyka zatrzymania moczu jest cukrzyca. Badania wskazują, że pacjenci z cukrzycą są bardziej narażeni na zaburzenia w skurczu mięśni cewki moczowej.
Naturalnym aspektem związanym z zatrzymaniem moczu jest proces starzenia organizmu. W miarę upływu lat, siła skurczu mięśni pęcherza, prędkość przepływu moczu oraz wrażliwość samego pęcherza mogą się zmniejszać.
Niektóre leki, takie jak przeciwhistaminowe, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, przeciwskurczowe czy leki przeciwpsychotyczne, mogą również wywołać ostry zatrzymanie moczu.