Choroba
Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) to stan chorobowy charakteryzujący się trwałymi procesami zapalnymi w obrębie trzustki, które skutkują nieodwracalnymi zmianami strukturalnymi organu, wywołując ból oraz/ lub znaczny spadek jego funkcjonalności.
Trzustka ma kluczowe zadania:
Produkcja większości enzymów trawiennych
Synteza insuliny (hormonu, którego niedobór prowadzi do rozwoju cukrzycy)
Przyczyny powstawania zapalenia trzustki
W badaniach populacyjnych zauważono, że mężczyźni częściej zapadają na przewlekłe zapalenie trzustki niż kobiety. Udział alkoholowego zapalenia trzustki wzrósł z 40 do 75%. Ta przyczyna przewlekłego zapalenia trzustki występuje częściej u mężczyzn. Obserwuje się również wzrost zachorowalności na raka trzustki, który rozwija się na tle przewlekłego zapalenia trzustki.
Jak wiecie, cukrzyca staje się dosłownie chorobą stulecia. Jednocześnie gromadzi się coraz więcej faktów dotyczących związku przewlekłego zapalenia trzustki z cukrzycą.
Przewlekły stan zapalny i bliznowacenie (zastąpienie tkanki gruczołowej przez tkankę łączną) w trzustce prowadzi do zakłócenia produkcji odpowiedniej ilości enzymów trawiennych (amylazy, lipazy) niezbędnych do trawienia pokarmu. Ponadto zmniejsza się produkcja insuliny, co może prowadzić do rozwoju cukrzycy.
Przyczyny przewlekłego zapalenia trzustki
Główną przyczyną przewlekłego zapalenia trzustki, jak również ostrego zapalenia trzustki, jest nadużywanie alkoholu.
Inne powody to:
-
Wysokie stężenie wapnia we krwi (hiperkalcemia);
-
Wrodzone anomalie trzustki;
-
Mukowiscydoza (dziedziczna choroba gruczołów dokrewnych, charakteryzująca się przede wszystkim uszkodzeniem przewodu pokarmowego i narządów oddechowych);
-
Wysoki poziom trójglicerydów we krwi (hipertriglicerydemia);
-
Stosowanie niektórych leków (leki hormonalne (leki zawierające estrogeny, kortykosteroidy), tiazydowe leki moczopędne (hipotiazyd) i azatiopryna);
-
Przedłużająca się niedrożność odpływu soku trzustkowego zawierającego enzymy trawienne w wyniku zmian bliznowatych w okolicy brodawki większej dwunastnicy (miejsce zespolenia przewodu trzustkowego z przewodem żółciowym wspólnym) lub zatkania kamieniami żółciowymi;
-
Autoimmunologiczne uszkodzenie trzustki - przy tej patologii układ odpornościowy reaguje na struktury własnych tkanek trzustki, jakby były obce.
Można również zaobserwować dziedziczne zapalenie trzustki, które rozwinęło się w wyniku mutacji genetycznych.
W niektórych przypadkach nie można ustalić przyczyny przewlekłego zapalenia trzustki, takie zapalenie trzustki nazywa się idiopatycznym.
Przewlekłe zapalenie trzustki objawy
Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) często nie daje jednoznacznych symptomów na początkowym etapie, a ewentualne oznaki są łagodne i niecharakterystyczne. Do momentu wystąpienia pierwszych konkretnych objawów, patologiczne zmiany w gruczole są już znacznie zaawansowane.
Podstawowym symptomem podczas zaostrzenia PZT jest zwykle ból w górnej części brzucha, zlokalizowany po lewej stronie podżebrza, który może promieniować, tworząc półpasiec. Ból jest stały lub pojawia się napadowo, a jego promieniowanie może dotyczyć obszaru serca. Bólom mogą towarzyszyć dolegliwości związane z trawieniem, takie jak nudności, wymioty, zgaga, wzdęcia czy biegunka. Wymioty mogą być intensywne, osłabiające i nieprzynoszące ulgi. Niepewny stolec, zmieniający się z biegunek w zaparcia, jest również możliwym objawem. Utrata apetytu i problemy z trawieniem często prowadzą do utraty wagi.
Z czasem, w miarę postępu choroby, ataki zaostrzeń stają się coraz częstsze. PZT może prowadzić do uszkodzenia trzustki i otaczających ją tkanek, choć od wystąpienia pierwszych zmian do pojawienia się symptomów klinicznych może upłynąć wiele lat.
Podczas badania fizykalnego pacjentów z PZT, częstym zjawiskiem jest zażółcenie twardówki i skóry, nazywane żółtaczką. W połączeniu z suchą skórą, mogą występować czerwone plamki na klatce piersiowej i brzuchu (tzw. "czerwone krople"), które nie znikają pod naciskiem. Przy palpacji brzucha stwierdza się obrzęk w nadbrzuszu, a na skórze w miejscu trzustki widoczny jest zanik tkanki tłuszczowej. Ból można wywołać naciskając górną część brzucha, obszar wokół pępka, lewe podżebrze czy kąt żebrowo-kręgowy. Czasem, przewlekłe zapalenie trzustki może wiązać się z umiarkowanym powiększeniem wątroby i splenomegalią, czyli powiększeniem śledziony.
Przewlekłe zapalenie trzustki rozpoznanie
Badania laboratoryjne:
Przeprowadza się kliniczne oraz biochemiczne badania krwi, które koncentrują się na poziomie enzymów trzustkowych - amylazy i lipazy.
Badanie kału polega na ocenie obecności specyficznych substancji w kale, takich jak tłuszcze, mydła czy kwasy tłuszczowe. W normalnym stanie, powinny one być nieobecne. W przypadku przewlekłego zapalenia trzustki, przez niewystarczającą produkcję enzymów trawiących te substancje, pozostają one niewykorzystane i są wykrywane w kale.
Stężenie kałowej elastazy - enzymu trzustkowego - zazwyczaj jest niższe w przypadku niewystarczającej produkcji.
W niektórych sytuacjach, ważne jest także badanie poziomu markerów nowotworowych.
Gdy istnieje podejrzenie dziedzicznej genezy choroby, wykonuje się badania genetyczne.
Badania instrumentalne:
USG jamy brzusznej. Badanie to pozwala ocenić objawy zapalenia trzustki, obecność kamieni w przewodach, zwapnienia, torbiele, czy guzy gruczołu. Dodatkowo, określa się zmiany w innych organach układu pokarmowego, aby wykluczyć powikłania choroby, jak i inne choroby współwystępujące.
Elastografia trzustki. Jest to badanie umożliwiające ocenę, czy występuje zwłóknienie trzustki, co jest wskaźnikiem ciężkości zmian strukturalnych w tym organie.
FGDS (gastroskopia). Wizualizacja dwunastnicy jest niezbędna do oceny obecności stanu zapalnego, jak również pośrednich objawów zapalenia trzustki. Niezbędne jest także wykluczenie stanu zapalnego oraz patologicznych zmian w okolicy brodawki Vatera. Blokada tej drogi odpływu soku trzustkowego prowadzi do zapalenia trzustki.
Konieczna jest także ocena żołądka i przełyku w celu wykluczenia erozji, owrzodzeń czy stanów zapalnych. Patologiczne zmiany w tych narządach często są powiązane z przewlekłym zapaleniem trzustki, co skutkuje wzajemnym pogorszeniem stanu zdrowia.
Dodatkowo, mogą być przepisane badania takie jak CT czy MRI jamy brzusznej z cholangiografią, RCPG. Są one niezbędne do potwierdzenia diagnozy, a także w sytuacji podejrzenia patologicznych zmian w trzustce, zablokowania przewodów gruczołowych przez kamień, guz lub torbiel.
Przewlekłe zapalenie trzustki leczenie
Terapia może przyjmować formę leczenia zachowawczego lub chirurgicznego, w zależności od ciężkości przebiegu choroby oraz obecności czy rozwoju powikłań.
Terapia zachowawcza:
Dietoterapia. Pacjentom z przewlekłym zapaleniem trzustki, zwłaszcza w okresach ciężkiego zaostrzenia, zaleca się powstrzymanie od żywienia dojelitowego. W sytuacji złagodzenia objawów, zalecane jest przestrzeganie diety nr 5B. Spożywanie alkoholu jest surowo zabronione. Konieczne jest także unikanie pikantnych, tłustych, kwaśnych potraw oraz marynat. W przypadku zapalenia trzustki powikłanego cukrzycą, konieczna jest kontrola produktów zawierających cukier.
Zaostrzenie przewlekłego zapalenia trzustki leczy się podobnie jak ostre zapalenie trzustki. Terapia obejmuje leczenie objawowe, uśmierzanie bólu, detoksykację, usuwanie stanów zapalnych, a także przywracanie funkcji przewodu pokarmowego.
W przypadku zapalenia trzustki związanego z alkoholem, kluczowym elementem terapii jest rezygnacja z produktów zawierających alkohol. W łagodnych przypadkach może to prowadzić do złagodzenia objawów.
Chirurgia:
Do sytuacji, które mogą wskazywać na konieczność chirurgicznego leczenia przewlekłego zapalenia trzustki, należą powikłania ropne (ropień, ropowica), niedrożność dróg żółciowych i trzustkowych, zwężenie zwieracza Oddiego, ciężkie zmiany w tkankach gruczołu (stwardnienie, zwapnienia), torbiele i rzekome torbiele trzustki, jak również ciężki przebieg choroby oporny na leczenie zachowawcze.
Sfinkterotomia, stosowana w przypadku zablokowania zwieracza Oddiego;
Wycięcie kamieni z przewodów trzustki, jeśli wystąpiła ich obturacja;
Otwarcie i sanitacja ognisk ropnych (ropnie, ropowica, cysty);
Pankreatomia (całkowita lub częściowa);
Wazektomia, splanchektomia (operacje polegające na wycięciu nerwów regulujących wydzielanie gruczołu), częściowe wycięcie żołądka (resekcja);
Usunięcie pęcherzyka żółciowego w przypadku powikłań związanych z przewodem żółciowym i pęcherzykiem żółciowym;
Zastosowanie technik tworzenia obwodowych wypływów żółci w celu odciążenia głównych przewodów trzustkowych ( virsungoduodenostomia itp.).
Przewlekłe zapalenie trzustki rokowanie zapobieganie
Przestrzeganie zaleceń służących zapobieganiu zaostrzeniom może sprawić, że przewlekłe zapalenie trzustki przebiega w sposób łagodny i daje dobre perspektywy długoterminowe. Niemniej jednak, niezastosowanie się do diety, spożywanie alkoholu, palenie tytoniu oraz niewłaściwe leczenie mogą prowadzić do postępujących procesów dystroficznych w tkance gruczołu, co z kolei może skutkować poważnymi powikłaniami. Wiele z tych powikłań wymaga interwencji chirurgicznej i może stanowić zagrożenie dla życia.
Zapobieganie przewlekłemu zapaleniu trzustki
Pomimo faktu, że nie zawsze można zapobiec rozwojowi zapalenia trzustki, nadal istnieje szereg środków zmniejszających ryzyko tej choroby:
-
Nienadużywanie alkoholu - zwiększone spożycie napojów alkoholowych jest główną przyczyną przewlekłego zapalenia trzustki i czynnikiem prowokującym zaostrzenia zapalenia trzustki;
-
Zaprzestanie palenia tytoniu – palenie tytoniu zwiększa ryzyko zapalenia trzustki, szczególnie w połączeniu z alkoholem;
-
Ograniczenie spożycia tłustych pokarmów – spożywanie tłustych pokarmów prowadzi do wzrostu poziomu tłuszczów we krwi.
Powikłania przewlekłego zapalenia trzustki
Przewlekłe zapalenie trzustki jest powoli postępującą chorobą, w której komórki trzustki są niszczone i zastępowane przez komórki włókniste. Objawy nie zawsze pogarszają, jakość życia chorego, ale choroby nie można ignorować.
Bez leczenia przewlekłe zapalenie trzustki może nie tylko ulec pogorszeniu, ale także spowodować powikłania, a nawet zwiększyć ryzyko zachorowania na raka trzustki.
Do najczęstszych powikłań przewlekłego zapalenia trzustki należą:
-
Cukrzyca;
-
Niedobór witamin A, E, D - na jego tle u pacjenta może rozwinąć się osteoporoza i neuropatia, zmniejsza się ostrość wzroku;
-
Zwiększona łamliwość kości.
Katalog chorób