Choroba
Zapalenie mózgu spowodowane wirusem opryszczki pospolitej stanowi poważne powikłanie uogólnionego zakażenia wirusem opryszczki, oddziałujące na układ nerwowy człowieka. Chociaż jest to zjawisko rzadkie, jego nasilona postać jest związana z martwicą tkanek mózgu, co prowadzi do powstawania krwotocznych zmian. W przypadkach opryszczkowego zapalenia mózgu u noworodków wirus odpowiadający za to schorzenie to głównie wirus opryszczki typu 2, jednak w większości sytuacji czynnikiem etiologicznym jest wirus opryszczki typu 1. Zakażenie może przenosić się drogą kropelkową oraz przez bezpośredni kontakt.
Opryszczkowe zapalenie mózgu stanowi około 15-20% wszystkich wirusowych zapaleń mózgu. Występuje z częstością 4-5 przypadków na milion mieszkańców, z czego aż jedna trzecia to dzieci, a kolejne 20% pacjentów to osoby w wieku powyżej 60 lat. Współczesna neurologia nadal przywiązuje do niej dużą uwagę, bowiem kluczowe dla skutecznego leczenia jest wczesne rozpoznanie choroby. Każde opóźnienie w diagnozie i leczeniu może prowadzić do tragicznych skutków.
W 95% przypadków sprawcą tej choroby jest wirus opryszczki pospolitej typu 1, co odzwierciedla się w jego powszechności. Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), około 2/3 ludności globalnej poniżej 50 roku życia jest zakażone HSV-1. Drugim, choć rzadziej występującym, czynnikiem jest wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV). Zapalenie mózgu spowodowane HSV-2 zazwyczaj dotyka pacjentów z obniżoną odpornością.
Głównym czynnikiem ryzyka jest osłabienie układu odpornościowego. Wirus opryszczki może pozostawać w układzie w stanie uśpienia i reaktywować się pod wpływem różnych czynników, takich jak stres czy niskie temperatury. Osoby z zaburzeniami odporności są szczególnie narażone. Reaktywacja wirusa może także być spowodowana przez infekcje innymi szczepami wirusa opryszczki, co prowadzi do reakcji autoimmunologicznych.
Pierwsze zakażenie HSV-1 zazwyczaj występuje w dzieciństwie i zwykle zaczyna się od kontaktu wirusa z błonami śluzowymi. Następnie wirus przenosi się do zwojów nerwowych, gdzie może pozostawać w stanie uśpienia przez wiele lat. Zakażenie HSV-2 jest bardziej typowe dla dorosłych i przekazywane przez kontakt seksualny.
Objawy choroby pojawiają się, gdy wirus zostaje reaktywowany. Wirus opryszczki dostaje się do mózgu drogą krwionośną lub przez nerwy, takie jak nerw trójdzielny czy węchowy. Wirus może rozprzestrzeniać się do różnych części mózgu, w tym do układu limbicznego, co wpływa na funkcjonowanie mózgu.
Opryszczkowe zapalenie mózgu objawy
Typowy przebieg opryszczkowego zapalenia mózgu można podzielić na kilka etapów: początkowy, szczytowy, ustępowanie objawów oraz faza powikłań rezydualnych. U większości pacjentów (ok. 70%) choroba zaczyna się nagle od wysokiej gorączki (ponad 39°C). Towarzyszą jej silne bóle głowy skoncentrowane w okolicy czołowo-skroniowej, intensywna senność oraz wymioty niepowiązane z jedzeniem.
W drugim lub trzecim dniu choroby pojawiają się zaburzenia świadomości. Pacjenci mają problemy z orientacją czasową i przestrzenną, nie rozpoznają bliskich oraz doznają halucynacji. W miarę postępowania choroby mogą wystąpić napady drgawek, zarówno ogniskowe, jak i uogólnione. Zauważalny może być także automatyzm ruchowy, na przykład powtarzające się ruchy klepania lub ssania.
Po około trzech dniach choroba osiąga swoje apogeum. Dominującym objawem jest głębokie zaburzenie świadomości, które może prowadzić do śpiączki. Pacjenci nie reagują na bodźce dźwiękowe i dotykowe, ale zachowują normalne reakcje motoryczne na ból. Mogą również wystąpić objawy neurologiczne takie jak postawy dekortykacji i decerebracji, zaburzenia rytmu oddechowego oraz dysfunkcje ruchowe.
Jeśli pacjent poddawany jest odpowiedniemu leczeniu, objawy choroby zaczynają ustępować w ciągu 3-4 tygodni. Proces ten może trwać od kilku miesięcy do roku i cechuje się stopniowym odzyskiwaniem funkcji neurologicznych. Niestety, po tym okresie u około 80% pacjentów obserwuje się trwałe następstwa choroby.
W akutnej fazie choroby poważnym zagrożeniem jest obrzęk mózgu, który może prowadzić do przepukliny. W przypadku przepukliny skroniowo-namiotowej obserwuje się: utratę przytomności, niedowład połowiczy oraz anizokorię. Natomiast objawy postaci transtentorycznej obejmują: brak reakcji źrenic na światło, stabilizację położenia gałek ocznych oraz wzmożone napięcie mięśniowe. Często występują też problemy z funkcjonowaniem układu oddechowego.
Przebieg choroby jest ciężki, a bez natychmiastowej interwencji medycznej śmiertelność wynosi aż 70%. Nawet przy odpowiednim leczeniu umiera 15-20% pacjentów, szczególnie niemowlęta, osoby starsze oraz osoby z grupy podwyższonego ryzyka. Pełne wyzdrowienie z obserwowanym ustąpieniem objawów neurologicznych ma miejsce jedynie u 20% osób. U reszty pacjentów mogą występować trwałe następstwa.
Najbardziej niebezpiecznym powikłaniem jest postępujący stan wegetatywny, czyli mutyzm akinetyczny. Charakteryzuje się on trwałym uszkodzeniem funkcji wyższych mózgu. Chociaż pacjenci zachowują podstawowe funkcje życiowe, takie jak oddychanie czy krążenie, ich aktywność poznawcza jest całkowicie zahamowana. Osoby te nie komunikują się, nie reagują na bodźce i wymagają stałej opieki.
Do innych powikłań należy zespół Klüvera-Bucy’ego, który charakteryzuje się poważnymi i długotrwałymi zaburzeniami psychicznymi i poznawczymi. Objawia się on m.in. nadmiernym pobudzeniem, agresją oraz hiperseksualnością. Często towarzyszy mu także upośledzenie intelektualne oraz problemy z koncentracją i pamięcią.
Opryszczkowe zapalenie mózgu rozpoznanie
Pacjent poddawany jest ocenie przez specjalistów w dziedzinie chorób zakaźnych, neurologii, medycyny ratunkowej i intensywnej terapii. Zapalenie mózgu można diagnozować na podstawie ostrego początku, gorączki oraz kombinacji objawów ogólnych i ogniskowych. Aby precyzyjnie zidentyfikować chorobę i ustalić jej przyczynę, zalecane są następujące metody diagnostyczne:
-
Neuroobrazowanie. Najbardziej precyzyjną metodą diagnostyki jest MRI mózgu, które z dużą dokładnością (do 100% w wczesnym stadium choroby) wykrywa chorobowe zmiany. W sytuacji, gdy MRI jest niedostępne lub w zaawansowanych stadiach zapalenia mózgu, stosuje się tomografię komputerową.
-
Elektroencefalografia (EEG). W fazie ostrej, EEG może wykazać lokalne lub ogólne zaburzenia aktywności elektrycznej mózgu, takie jak wysokoamplitudowe fale delta i theta oraz kompleksy "fala ostra-powolna".
-
Nakłucie lędźwiowe. Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego może ujawnić jego prawidłową przezroczystość, pleocytozę limfocytarną (około 100 komórek na 1 ml), zwiększone stężenie białka i obniżony poziom glukozy.
-
Diagnostyka molekularna. PCR płynu mózgowo-rdzeniowego w kierunku obecności DNA wirusa opryszczki jest bardzo czułym (96-98%) i swoistym (do 94%) testem. Jednakże z uwagi na możliwość fałszywie ujemnych wyników we wczesnej fazie zakażenia, zaleca się powtórzenie badania po 4 dniach od rozpoczęcia objawów.
Opryszczkowe zapalenie mózgu leczenie
Leczenie zapalenia mózgu wywołanego przez wirus opryszczki
-
Terapia przeciwwirusowa. Podstawą leczenia jest acyklowir podawany dożylnie. Należy go stosować jak najszybciej, nawet przed uzyskaniem potwierdzenia laboratoryjnego diagnozy.
-
Interferony. W ciężkich przypadkach zaleca się terapię immunomodulującą w połączeniu z leczeniem przeciwwirusowym.
-
Glukokortykosteroidy. Mają zastosowanie w redukcji obrzęku mózgu oraz w kontrolowaniu procesów autoimmunologicznych.
-
Diuretyki. Pomagają w zmniejszeniu obrzęku mózgu. Można stosować mannitol lub furosemid oraz preparaty zawierające glicerynę.
-
Leki przeciwdrgawkowe. W przypadku występowania drgawek stosuje się benzodiazepiny, a w razie potrzeby także leki znieczulające i barbiturany.
Po opryszczkowym zapaleniu mózgu ważne jest wsparcie regeneracji układu nerwowego za pomocą kompleksów witaminowych, środków przeciwutleniających oraz leków poprawiających funkcje poznawcze. Zalecane są również interwencje fizjoterapeutyczne, masaże i ćwiczenia usprawniające, a także w razie potrzeby terapia logopedyczna.
Opryszczkowe zapalenie mózgu rokowanie zapobieganie
Mimo stosowania odpowiedniej terapii, rokowanie w przypadku opryszczkowego zapalenia mózgu jest poważne, ze śmiertelnością sięgającą 15-20%. Wiele osób po przejściu choroby ma trwałe uszkodzenia neurologiczne. Kluczowe dla profilaktyki jest właściwe i szybkie leczenie opryszczki skórnej oraz błon śluzowych oraz konsultacja z lekarzem w przypadku ciężkiej postaci infekcji wirusem opryszczki.
Katalog chorób