Zapalenie mózgu spowodowane wirusem opryszczki pospolitej stanowi poważne powikłanie uogólnionego zakażenia wirusem opryszczki, oddziałujące na układ nerwowy człowieka. Chociaż jest to zjawisko rzadkie, jego nasilona postać jest związana z martwicą tkanek mózgu, co prowadzi do powstawania krwotocznych zmian. W przypadkach opryszczkowego zapalenia mózgu u noworodków wirus odpowiadający za to schorzenie to głównie wirus opryszczki typu 2, jednak w większości sytuacji czynnikiem etiologicznym jest wirus opryszczki typu 1. Zakażenie może przenosić się drogą kropelkową oraz przez bezpośredni kontakt.
Opryszczkowe zapalenie mózgu stanowi około 15-20% wszystkich wirusowych zapaleń mózgu. Występuje z częstością 4-5 przypadków na milion mieszkańców, z czego aż jedna trzecia to dzieci, a kolejne 20% pacjentów to osoby w wieku powyżej 60 lat. Współczesna neurologia nadal przywiązuje do niej dużą uwagę, bowiem kluczowe dla skutecznego leczenia jest wczesne rozpoznanie choroby. Każde opóźnienie w diagnozie i leczeniu może prowadzić do tragicznych skutków.
W 95% przypadków sprawcą tej choroby jest wirus opryszczki pospolitej typu 1, co odzwierciedla się w jego powszechności. Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), około 2/3 ludności globalnej poniżej 50 roku życia jest zakażone HSV-1. Drugim, choć rzadziej występującym, czynnikiem jest wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV). Zapalenie mózgu spowodowane HSV-2 zazwyczaj dotyka pacjentów z obniżoną odpornością.
Głównym czynnikiem ryzyka jest osłabienie układu odpornościowego. Wirus opryszczki może pozostawać w układzie w stanie uśpienia i reaktywować się pod wpływem różnych czynników, takich jak stres czy niskie temperatury. Osoby z zaburzeniami odporności są szczególnie narażone. Reaktywacja wirusa może także być spowodowana przez infekcje innymi szczepami wirusa opryszczki, co prowadzi do reakcji autoimmunologicznych.
Pierwsze zakażenie HSV-1 zazwyczaj występuje w dzieciństwie i zwykle zaczyna się od kontaktu wirusa z błonami śluzowymi. Następnie wirus przenosi się do zwojów nerwowych, gdzie może pozostawać w stanie uśpienia przez wiele lat. Zakażenie HSV-2 jest bardziej typowe dla dorosłych i przekazywane przez kontakt seksualny.
Objawy choroby pojawiają się, gdy wirus zostaje reaktywowany. Wirus opryszczki dostaje się do mózgu drogą krwionośną lub przez nerwy, takie jak nerw trójdzielny czy węchowy. Wirus może rozprzestrzeniać się do różnych części mózgu, w tym do układu limbicznego, co wpływa na funkcjonowanie mózgu.