Choroba
Hymenolepioza, hymenolepidoza jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez tasiemce – najczęściej tasiemca karłowatego (Hymenolepis nana) lub rzadziej tasiemca szczurzego (Hymenolepis diminuta), które lokalizują się w jelicie cienkim człowieka.
Tasiemiec szczurzy (łac. Hymenolepis diminuta) oraz blisko z nim spokrewniony, znacznie bardziej pospolity, tasiemiec karłowaty (łac. Hymenolepis nana) są małymi tasiemcami, długości około 15–40 mm, które najczęściej zamieszkują jelita szczurów. Składają się z uzbrojonej główki i około dwustu członów (proglotydów). Wywołują najczęstszą na świecie tasiemczycę ludzi, zwaną hymenolepidozą (łac. Hymenolepiosis, ang. hymenolepiasis). W Polsce zarażenia występują rzadko, przede wszystkim u dzieci.
Przebieg choroby bywa często subkliniczny. Objawy kliniczne, kiedy się pojawiają, to między innymi bóle brzucha, zaburzenia dyspeptyczne, zespoły astenoneurotyczne oraz reakcje alergiczne.
Grupą najbardziej narażoną na zakażenie hymenolepidozą są dzieci w przedziale wiekowym 4-14 lat, które są narażone na infekcję 3,5 raza częściej niż dorośli. Wynika to z niewystarczającej higieny osobistej oraz charakterystycznej dla tego okresu życia odporności organizmu. Ze względu na swoje cechy epidemiologiczne oraz przebieg kliniczny, hymenolepidoza stanowi problem znaczący nie tylko w zakresie chorób zakaźnych, ale i w pediatrii oraz gastroenterologii.
Tasiemiec karłowat, wyposażony w główkę z czterema przyssawkami oraz koronę haków zawierającą od 25 do 30 chitynowych haczyków, co umożliwia mu przytwierdzenie się do błony śluzowej jelita cienkiego. Tasiemiec składa się z setek segmentów, z których każdy może być wypełniony jajami.
Cykl życiowy tasiemca karłowatego, zarówno larwalne jak i dorosłe stadia, rozgrywa się w ciele człowieka, który jest zarówno żywicielem pośrednim, jak i końcowym. Mechanizm przenoszenia infekcji jest fekalno-oralny. Do zakażenia dochodzi przez spożycie jaj pasożyta, które mogą znaleźć się na rękach, w nieumytych owocach, warzywach czy w wodzie. W jelicie cienkim z jaja wydobywa się larwa, która inwaduje błonę śluzową, przekształca się w cysticerkoid, a po kilku dniach osiąga fazę dojrzałą.
Wewnątrzjelitowa autoinwazja, czyli sytuacja, w której jaja tasiemca nie opuszczają organizmu gospodarza, ale dochodzą do dojrzałości w jelicie, może wystąpić u osób z obniżoną odpornością, dzieci, czy u pacjentów z innymi chorobami współistniejącymi.
Pasożyt ten wywołuje mechaniczne uszkodzenia jelita, prowadząc do zapalenia, rozwoju chorobowej flory bakteryjnej oraz zaburzeń enzymatycznych. Toksyny wydzielane przez robaki mają wpływ immunosupresyjny, uczulają na antygeny tasiemca oraz podrażniają receptory nerwowe jelita, co skutkuje pojawieniem się symptomów chorobowych.
Hymenolepioza rzadko występuje w regionach, gdzie powszechnie występuje zakażenie glistą ludzką, co tłumaczy się wzajemnym antagonizmem między tymi dwoma rodzajami pasożytów.
Tasiemiec szczurzy, H. diminuta, jest pasożytem gryzoni, takich jak myszy czy szczury, i rzadko zakaża ludzi. Ma długość 20–60 cm i szerokość 2,2–4 mm, i nie posiada haczyków na główce. Zakażenie ludzi może nastąpić przez spożycie produktów zanieczyszczonych larwami, jak płatki zbożowe, surowe ciasto czy źle wypieczony chleb, na których obecne mogą być owady – żywiciele pośredni tasiemca, takie jak pchły, mączniki czy karaluchy. Inwazja wewnątrzjelitowa, charakterystyczna dla tasiemca karłowatego, nie jest typowa dla infekcji H. diminuta.
Hymenolepioza, hymenolepidoza objawy
Himenolepidoza w przybliżeniu u 30% pacjentów przebiega bez zauważalnych objawów, manifestując się jako postać subkliniczna w pozostałych przypadkach stwierdza się wyraźne symptomy pasożytnicze, które mogą obejmować bóle brzucha o charakterze tępego lub ostrym bólu, pojawiające się codziennie lub w interwałach kilkudniowych. Dyspeptyczne objawy hymenolepidozy to między innymi zmniejszenie apetytu, zgaga, nudności, krwawienie z przewodu pokarmowego oraz spadek masy ciała. Zespół astenoneurotyczny może objawiać się zawrotami głowy, osłabieniem, drażliwością oraz bólami głowy. Objawy alergiczne przy chronicznym zarażeniu obejmują pokrzywkę, świąd skóry, katar sienny, astmatyczne objawy oskrzelowe oraz obrzęk naczynioruchowy znany jako obrzęk Quinckego.
W przypadku intensywnego zarażenia mogą wystąpić bóle brzucha o charakterze skurczowym, omdlenia, podwyższona temperatura ciała, dysfunkcja wątroby oraz dystrofia mięśnia sercowego. U dzieci przebieg hymenolepidozy może być cięższy, z objawami takimi jak osłabienie, drgawki, powiększenie wątroby, poważna anemia oraz niedobory witaminowe. Objawy zarażenia przez tasiemca szczurzego są podobne do tych wywoływanych przez tasiemca karłowatego. Hymenolepidoza może pogarszać stan w przebiegu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, innych współistniejących chorób oraz prowadzić do powikłań takich jak mesadenitis.
Hymenolepioza, hymenolepidoza rozpoznanie
W badaniu obiektywnym pacjentów dotkniętych hymenolepidozą zauważa się bladość skóry, utratę masy ciała oraz obniżenie ciśnienia tętniczego. W badaniu krwi obwodowej stwierdza się anemię hipochromiczną, podwyższony wskaźnik ESR, łagodną eozynofilię i leukopenię.
Rozpoznanie hymenolepidozy stwierdza się poprzez identyfikację jaj pasożytów lub dorosłych osobników tasiemca w kale. Ze względu na cykliczność wydalania jaj, rekomenduje się wykonanie trzech badań kału w odstępach pięciodniowych, stosując różnorodne metody diagnostyczne. Poprawę skuteczności badań parazytologicznych uzyskuje się przez zastosowanie leków przeciwrobaczych dzień przed badaniem, które dezintegrują segmenty robaków, co ułatwia uwolnienie większej liczby jaj. Metody serologiczne diagnozowania hymenolepidozy nie zostały opracowane. Należy różnicować hymenolepidozę z innymi infekcjami pasożytniczymi, takimi jak tasiemczycy.
Hymenolepioza, hymenolepidoza leczenie
Z uwagi na charakterystykę cyklu życiowego robaków i ryzyko autoinwazji, konieczne jest zastosowanie odrobaczania, leczenia objawowego i wprowadzenia środków profilaktycznych. W terapii hymenolepidozy stosuje się leki przeciwrobacze takie jak prazykwantel (w pojedynczej dawce) lub niklozamid (według schematu 3 siedmiodniowych cykli, 4 cykli pięciodniowych lub 6-7 dwudniowych), a także ekstrakt z paproci męskiej. Między cyklami terapii przeciwrobaczej stosuje się leczenie wspomagające, w tym multiwitaminy i suplementy wapnia. Badania kontrolne kału przeprowadza się po 15 dniach od zakończenia głównego cyklu leczenia, a następnie miesięcznie przez pół roku. W przypadku stwierdzenia obecności jaj pasożytów, inicjuje się kolejny cykl leczenia.
Podczas leczenia hymenolepidozy kluczowe jest zachowanie zrównoważonej diety oraz przestrzeganie zasad sanitarno-higienicznych, w tym dezynfekcja przedmiotów użytku codziennego, częsta wymiana bielizny i pościeli oraz dbałość o osobistą higienę. Pacjenci, u których wyniki kontrolnych badań kału przez pół roku po terapii są negatywne, uważani są za wyleczonych.
Hymenolepioza, hymenolepidoza rokowanie zapobieganie
Efektywność terapii przeciwrobaczej jest wysoka i zazwyczaj prowadzi do wyleczenia, aczkolwiek występują przypadki oporne na leczenie lub przebiegające z częstymi autoinwazjami. Zapobieganie hymenolepidozie wymaga edukacji dzieci w zakresie higieny, zwalczania gryzoni i owadów (much, pcheł, karaluchów), a także przeprowadzania regularnych badań kałowych u dzieci, pracowników przedszkoli i gastronomii, pacjentów oddziałów pediatrycznych, zakaźnych oraz gastroenterologicznych, co przyczynia się do redukcji częstości występowania takich chorób jak enterobioza.
Katalog chorób