Hemochromatoza jest schorzeniem charakteryzującym się nieprawidłowym gromadzeniem nadmiernych ilości żelaza, które organizm wchłania z pożywienia i napojów. Cukrzyca brunatna lub brązowa czy przeciążenie żelazem, to inne nazwy choroby zwanej hemochromatozą pierwotną.
Nadmiar żelaza odkłada się w tkankach i narządach, co prowadzi do ich uszkodzenia. Jednym z charakterystycznych objawów tej choroby jest zmiana koloru skóry, która przyjmuje brązowy odcień.
Hemochromatoza może mieć podłoże pierwotne lub wtórne. W postaci pierwotnej jest wynikiem zmian genetycznych, podczas gdy w postaci wtórnej rozwija się jako skutek innej choroby.
Nadmiar żelaza odkłada się przede wszystkim w wątrobie, sercu, trzustce i innych narządach. W przypadku dziedzicznej hemochromatozy, zajęcie wątroby stanowi częsty i wczesny objaw. Nagromadzenie żelaza w trzustce powoduje obniżenie funkcji egzo- i endokrynnych oraz może prowadzić do rozwoju cukrzycy. Hemochromatoza dziedziczna jest również związana z zwiększonym ryzykiem cukrzycy, przedwczesnego starzenia się oraz raka.
Czynniki ryzyka związane z hemochromatozą to:
-
Czynniki genetyczne największym czynnikiem ryzyka dziedzicznej hemochromatozy jest posiadanie dwóch kopii zmutowanego genu HFE odpowiadającego za regulację żelaza. Każda osoba dziedziczy jedną kopię genu od ojca i drugą od matki.
-
Historia rodzinna występowanie choroby w rodzinie, szczególnie u rodziców, dzieci, braci lub sióstr, zwiększa ryzyko zachorowania na hemochromatozę.
-
Pochodzenie etniczne osoby pochodzenia brytyjskiego, skandynawskiego, holenderskiego, niemieckiego, irlandzkiego i francuskiego są bardziej podatne na mutację genu odpowiedzialnego za hemochromatozę.
-
Płeć mężczyźni mają znacznie większe ryzyko rozwoju hemochromatozy niż kobiety. Objawy tej choroby pojawiają się najczęściej między 40 a 60 rokiem życia. U kobiet hemochromatoza występuje rzadziej i zazwyczaj objawia się po menopauzie, kiedy organizm traci naturalnie żelazo podczas menstruacji.
Jedynie 10% spożywanego żelaza jest absorbowane przez organizm. Poziom wchłaniania żelaza zależy od zapasów w organizmie; gdy są one wystarczające, jelito ogranicza wchłanianie żelaza z pożywienia, co zapobiega nadmiernemu gromadzeniu się tego pierwiastka śladowego.
Osoby cierpiące na hemochromatozę charakteryzują się zwiększonym wchłanianiem żelaza - nawet do 30% z normalnej zawartości w pożywieniu. Z takim tempem wchłaniania organizm nie jest w stanie wypracować nadmiaru żelaza, co skutkuje jego gromadzeniem się w tkankach. Początkowo żelazo odkłada się w komórkach wątroby w postaci łatwo mobilizowanego, rozpuszczalnego w wodzie białka ferrytyny, które zawiera 23% żelaza, a później w postaci granulek białka hemosyderyny, otoczonych jednowarstwową błoną i zawierających 35% żelaza. Nadmiar żelaza jest toksyczny dla organizmu, gdyż działa jako silny utleniacz, prowadząc do reakcji wolnorodnikowych i uszkodzenia struktur komórkowych. Powstaje tzw. „rdza”.
Hemochromatoza dziedziczna: przyczyny genetyczne
Gen HFE kontroluje ilość wchłanianego żelaza. W przypadku dziedzicznej hemochromatozy występują dwie mutacje tego genu: C282Y i H63D. Choroba ta dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny. Większość osób z dziedziczną hemochromatozą odziedziczyła dwie kopie C282Y - jedną od matki i jedną od ojca. Około 31% tych osób doświadcza objawów choroby przed ukończeniem 50 roku życia.
Osoby, które odziedziczyły tylko jedną kopię mutacji C282Y, niekoniecznie wykażą objawy przeciążenia żelazem. Jednak wchłanianie żelaza w ich organizmach będzie bardziej aktywne, stanowiąc jedynie nosicielstwo.
Jeśli oboje rodzice są nosicielami, istnieje 25% szans na odziedziczenie dwóch zmutowanych genów - po jednym od każdego z rodziców. Warto zaznaczyć, że nie wszyscy, którzy odziedziczyli dwie kopie mutacji C282Y, muszą doświadczać objawów choroby.
Niektóre osoby mogą odziedziczyć jedną kopię mutacji C282Y oraz jedną kopię mutacji H63D. W niewielkim odsetku przypadków mogą wystąpić objawy hemochromatozy.
Posiadanie dwóch kopii mutacji H63D jest rzadkie. Choć może zwiększać ryzyko hemochromatozy, to nie zostało to jeszcze potwierdzone.
W przypadku hemochromatozy wtórnej, nie występują mutacje genetyczne. Stan ten rozwija się zazwyczaj w wyniku:
-
Przewlekłych chorób wątroby, takich jak wirusowe zapalenie wątroby typu C czy alkoholowa choroba wątroby.
-
Przeszczepienia krwi oraz niektórych rodzajów niedokrwistości.
-
Rzadkich chorób dziedzicznych, np. atransferinemii lub aceruloplazminemii.
-
Zaburzeń genetycznych wpływających na syntezę jednego z łańcuchów hemoglobiny, jak np. talasemia.
-
Długotrwałego przyjmowania suplementów i witamin zawierających żelazo lub nadużywania leków.
-
Przedłużonego pobytu na dializie nerek.
Hemochromatoza noworodkowa
U noworodków cierpiących na hemochromatozę, żelazo może szybko gromadzić się w wątrobie. Niestety, często skutkuje to urodzeniem martwego dziecka lub jego szybką śmiercią po porodzie. Badania wykazują, że przyczyną tej kondycji nie są mutacje genetyczne, ale wynika to z obecności matczynych przeciwciał, które atakują komórki wątroby dziecka.