Biegunka funkcjonalna lub biegunka czynnościowa to przewlekłe lub okresowe zaburzenie czynności jelit, manifestujące się częstymi wypróżnieniami, które występują 3 razy dziennie lub częściej, przy jednoczesnym wydalaniu płynnych lub nieformowanych stolców. Charakterystyczne jest brak bólu brzucha, ale pacjenci mogą odczuwać parcie na mocz, dudnienie, wzdęcia i uczucie niepełnego wypróżnienia. W kale często można zaobserwować obecność śluzu.
Biegunka funkcjonalna jest jednym z rodzajów zaburzeń czynnościowych jelit, obejmującym także zespół jelita drażliwego (IBS), zaparcia czynnościowe, wzdęcia czynnościowe i inne nieswoiste schorzenia jelit. Różni się ona od IBS brakiem bólu i dyskomfortu brzusznego związanego z defekacją. Podobnie jak inne zaburzenia czynnościowe, biegunka funkcjonalna jest często powiązana z komponentem psychosomatycznym i ma tendencję do nawracającego przebiegu, mimo braku choroby organicznej. Pacjenci często odczuwają trudności w radzeniu sobie z różnorodnymi objawami klinicznymi i obciążeniem emocjonalnym.
Choroba ta jest szeroko rozpowszechniona, diagnozowana u około 1,5-2% mieszkańców krajów rozwiniętych i może dotyczyć osób w każdym wieku i płci. Jednak najczęściej biegunka funkcjonalna występuje u osób po 40. roku życia, przy czym u młodszych i średnio wiekowych pacjentów częściej dotyka mężczyzn. W starszym wieku obraz się zmienia, po 70. roku życia kobiety częściej chorują na biegunkę czynnościową niż mężczyźni. Nie ma jednak dostępnych danych na temat częstości występowania u dzieci. Leczenie prowadzone jest przez specjalistów z dziedziny proktologii klinicznej oraz psychoterapii.
Przyczyny biegunki czynnościowej nie są jeszcze w pełni poznane. Ekspertom wydaje się, że zwiększona motoryka jelit i częstość wypróżnień wynikają z dwóch głównych czynników. Po pierwsze, jest to zaburzenie regulacji nerwowej jelit, wywołane stresem psychicznym i emocjonalnym, zarówno ostrym, jak i chronicznym. Po drugie, występuje zwiększona wrażliwość zakończeń nerwowych w ścianie jelita na ciśnienie kału.
U pacjentów z biegunką czynnościową nawet niewielkie rozciągnięcie ściany jelita może prowadzić do potrzeby wypróżnienia. W przypadku złego stanu emocjonalnego pacjenta aktywność motoryczna jelit może się jeszcze bardziej nasilić, a ściana jelita staje się jeszcze bardziej wrażliwa na czynniki drażniące. Dlatego biegunka czynnościowa często pojawia się lub nasila w okresach stresu, zmiany pracy, trudności w relacjach osobistych i innych sytuacjach związanych z dużym poziomem niepewności i lękiem. Zarówno negatywne, jak i pozytywne wydarzenia życiowe, takie jak ślub czy awans, mogą być czynnikiem wywołującym biegunkę czynnościową.
W patogenezie biegunki czynnościowej obserwuje się zwiększoną motorykę jelit, co prowadzi do przyspieszenia transportu treści jelitowych przez przewód pokarmowy. Skutkiem tego jest częstsze wypróżnianie i pogorszone wchłanianie płynu w dolnych partiach jelita grubego. Normalnie stolec zawiera 60-70% wody, ale u pacjentów z biegunką czynnościową, ta zawartość wzrasta do 75-90%, co powoduje, że stolec staje się lepki, rzadki lub wodnisty.