Zaburzenie fobiczne (fobia) to nagły, intensywny strach, który stale pojawia się w związku z określonymi przedmiotami, działaniami lub sytuacjami. Łączy się to z unikaniem przerażających sytuacji i niepokojem antycypacyjnym. Łagodne formy fobii są powszechne, ale diagnozę „zaburzenia fobicznego” stawia się, gdy strach ogranicza pacjenta i negatywnie wpływa na różne aspekty jego życia: relacje osobiste, aktywność społeczną, spełnienie zawodowe.
Zaburzenia fobiczne charakteryzują się intensywnym, nieuzasadnionym strachem, który ujawnia się podczas kontaktu z określonymi przedmiotami, wchodzenia w określone sytuacje lub konieczności wykonania określonych czynności. Pacjenci z zaburzeniami fobicznymi zachowują krytyczne postrzeganie rzeczywistości i zdają sobie sprawę z bezpodstawności własnych lęków. Dokładna liczba fobii nie jest znana, ale istnieją listy wskazujące ponad 300 rodzajów tego zaburzenia. Zaburzenia fobiczne są powszechne. Co dziesiąty mieszkaniec Ziemi doświadcza pojedynczego ataku paniki związanego z sytuacją fobiczną.
Przyczyny zaburzeń fobicznych są różnorodne. Z biologicznego punktu widzenia, zaburzenia te mogą być wywoływane przez dziedziczny lub nabyty brak równowagi niektórych substancji w mózgu. U osób cierpiących na zaburzenia fobiczne dochodzi do wzrostu poziomu katecholamin, blokady receptorów regulujących metabolizm GABA, nadmiernego pobudzenia receptorów beta-adrenergicznych i innych zaburzeń. Z psychoanalitycznego punktu widzenia, zaburzenie fobiczne może być mechanizmem obronnym psychiki, który pozwala kontrolować poziom ukrytego lęku i symbolicznie odzwierciedlać pewne idee tabu pacjenta. Obiekt wywołujący niepokój, niekontrolowany przez pacjenta, wraz z samym uczuciem lęku, jest wypierany do nieświadomości i przenoszony na inny obiekt, przypominający pierwszy, co prowokuje rozwój zaburzenia fobicznego.
Według ekspertów z dziedziny terapii behawioralnej, zaburzenie fobiczne może być wynikiem utrwalenia się u pacjenta nieprawidłowej reakcji na bodziec. Gdy pacjent doświadczy paniki w jakiejś sytuacji, kojarzy swój stan z określonym obiektem, a następnie ten obiekt staje się bodźcem wywołującym reakcję paniki. Wynika z tego, że aby wyeliminować zaburzenie fobiczne, należy „nauczyć się na nowo”, wykształcić nową reakcję na znany bodziec.
Czasami dorośli przekazują swoje lęki dzieciom. Na przykład, jeśli dziecko widzi, że jego matka boi się pająków, może później rozwinąć się u niego arachnofobia. Jeśli rodzice stale mówią dziecku, że psy są niebezpieczne i żądają, aby trzymał się od nich z daleka, istnieje większe prawdopodobieństwo, że u dziecka rozwinie się kynofobia. U niektórych pacjentów istnieje wyraźny związek między zaburzeniami fobicznymi a ostrym urazem psychicznym. Na przykład klaustrofobia może rozwinąć się po przebywaniu w zamkniętym, przewróconym samochodzie lub pod gruzami spowodowanymi trzęsieniem ziemi lub wypadkiem przemysłowym.
Zaburzenia fobiczne mogą również mieć podłoże w doświadczeniach z dzieciństwa lub być wynikiem naśladowania zachowań osób bliskich. W niektórych przypadkach, fobie rozwijają się, jako reakcja na traumatyczne wydarzenia, jak w przypadku klaustrofobii po przebywaniu w zamkniętym, ograniczonym miejscu podczas niebezpiecznych zdarzeń.
Zaburzenia fobiczne dzielą się na trzy główne grupy: fobia społeczna, agorafobia i fobie specyficzne. Każda z tych grup ma swoje unikalne cechy i sposób wpływania na życie pacjentów.
Fobia społeczna. Jest to zaburzenie fobiczne, które charakteryzuje się silnym niepokojem i strachem przed wejściem w określone sytuacje społeczne. Ten lęk jest często związany z obawą przed przeżyciem upokorzenia, niespełnieniem oczekiwań innych, czy okazaniem swojej słabości i nieadekwatności poprzez reakcje fizjologiczne jak drżenie, zaczerwienienie twarzy, czy nudności. Pacjenci z fobią społeczną mogą bać się mówić publicznie, korzystać z publicznych łazienek, jeść w towarzystwie innych osób itp.
Agorafobia. Charakteryzuje się strachem przed znalezieniem się w miejscu lub sytuacji, z której trudno jest uciec lub w której trudno jest uzyskać pomoc w przypadku wystąpienia ataku paniki czy silnego lęku. Pacjenci cierpiący na agorafobię mogą unikać miejsc takich jak place, szerokie ulice, zatłoczone centra handlowe, transport publiczny, teatry, dworce kolejowe, sale lekcyjne i inne. Nasilenie agorafobii może być różne. Niektórzy pacjenci nadal są w stanie funkcjonować w społeczeństwie, podczas gdy u innych zaburzenie jest tak nasilone, że przestają wychodzić z domu.
Fobie specyficzne. To zaburzenia fobiczne, które objawiają się strachem przed konkretnym obiektem lub sytuacją. Należą do nich np. akrofobia (lęk wysokości), zoofobia (lęk przed zwierzętami), klaustrofobia (strach przed zamkniętymi przestrzeniami), awiofobia (strach przed lataniem samolotami), hemofobia (strach przed krwią), trypanofobia (strach przed igłami). Wpływ fobii specyficznych na życie pacjenta zależy nie tylko od nasilenia lęku, ale także od prawdopodobieństwa napotkania obiektu fobii w codziennym życiu, jak w przypadku ofidofobii (strach przed wężami), która może być problemem dla mieszkańca wsi, ale niekoniecznie dla mieszkańca miasta.
Zaburzenia fobiczne objawy
Objawy zaburzeń fobicznych są zróżnicowane i mogą znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie osoby dotkniętej tymi zaburzeniami. Oto szczegółowy opis typowych objawów:
Intensywny, ostry strach. Jest to najbardziej charakterystyczny objaw zaburzeń fobicznych. Pojawia się nagły, intensywny lęk w odpowiedzi na konfrontację z obiektem fobii. Ten strach jest zazwyczaj nieproporcjonalny do rzeczywistego zagrożenia, które obiekt fobii może stanowić.
Unikanie. Aby uniknąć dyskomfortu i lęku, osoby z zaburzeniami fobicznymi często starają się unikać sytuacji, miejsc lub przedmiotów, które wywołują ich strach. Na przykład, osoba z klaustrofobią unika małych, zamkniętych przestrzeni.
Lęk antycypacyjny. Obawa przed możliwym kontaktem z obiektem fobii prowadzi do lęku antycypacyjnego. Osoby z fobiami mogą przeżywać lęk i niepokój na długo przed rzeczywistym spotkaniem z obiektem fobii.
Reakcje wegetatywne. Kontakt z obiektem fobii może wywoływać gwałtowne reakcje fizjologiczne, takie jak przyspieszone bicie serca, zwiększone pocenie się, drżenie, zawroty głowy, czy uczucie osłabienia.
Świadomość irracjonalności własnych lęków. Osoby cierpiące na fobie często zdają sobie sprawę, że ich strach jest irracjonalny, ale mimo to nie są w stanie kontrolować swoich reakcji.
Zaburzenia w życiu codziennym. Zaburzenia fobiczne mogą znacząco zakłócać normalne funkcjonowanie w życiu osobistym, zawodowym i społecznym. Na przykład, osoba z agorafobią może mieć trudności z opuszczeniem domu, co ogranicza jej zdolność do pracy czy uczestniczenia w życiu społecznym.
Użycie substancji psychoaktywnych. Niektórzy pacjenci mogą zaczynać stosować alkohol lub środki uspokajające w celu radzenia sobie ze stresem związanym z fobią, co może prowadzić do uzależnienia.
Depresja i inne zaburzenia psychiczne. Wysoki poziom stresu i ograniczenia w życiu związane z fobiami często prowadzą do rozwoju depresji. Zaburzenia fobiczne mogą również współwystępować z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak zaburzenia lękowe czy obsesyjno-kompulsyjne.
Zaburzenia fobiczne rozpoznanie
Wywiad kliniczny. Jest to podstawowe narzędzie w diagnozowaniu zaburzeń fobicznych. Rozmowa z pacjentem pozwala na zrozumienie natury jego obaw, ich wpływu na codzienne życie oraz historii ich rozwoju.
Skale samooceny. Narzędzia takie jak skala Zanga do samooceny lęku czy Skala Lęku i Depresji Becka pomagają w ocenie intensywności i charakteru lęku oraz depresji.
Kryteria DSM-IV. Do diagnozowania zaburzeń fobicznych wykorzystuje się również kryteria zawarte w Diagnostycznym i Statystycznym Podręczniku Zaburzeń Psychicznych, czwartej edycji (DSM-IV), które określają specyficzne wymagania do postawienia diagnozy.
Zaburzenia fobiczne leczenie
Terapia poznawczo-behawioralna (TPB). Uznawana za jedną z najskuteczniejszych metod leczenia zaburzeń fobicznych. TPB pomaga pacjentom zmienić negatywne wzorce myślenia i zachowania związane z ich fobiami.
Techniki relaksacyjne i odczulanie. Te metody obejmują uczenie pacjentów technik relaksacyjnych i stopniowe eksponowanie ich na sytuacje, które wywołują lęk, w kontrolowany sposób.
Wizualizacja i inne techniki. Techniki te mogą obejmować obserwację innych osób w sytuacjach wywołujących strach u pacjenta, co pomaga zrozumieć i przetworzyć własne reakcje.
Psychoanaliza. W niektórych przypadkach zwłaszcza, gdy uważa się, że fobia ma podłoże w konflikcie wewnętrznym, terapia psychoanalityczna może być stosowana do identyfikacji i rozwiązania tych konfliktów.
Leczenie farmakologiczne. W niektórych przypadkach zwłaszcza, gdy towarzyszą inne zaburzenia psychiczne, takie jak depresja czy zaburzenia lękowe, leczenie farmakologiczne (leki przeciwdepresyjne, uspokajające) może być stosowane. Leki te są zazwyczaj przepisywane w krótkich kursach, aby uniknąć uzależnienia.
Zaburzenia fobiczne rokowanie zapobieganie
Rokowanie w przypadku zaburzeń fobicznych jest zazwyczaj pozytywne, zwłaszcza przy odpowiedniej terapii. Czynniki, które mogą wpływać na rokowanie, to ciężkość zaburzenia, obecność chorób współistniejących, poziom motywacji pacjenta i jego gotowość do aktywnej pracy nad problemem. W większości przypadków możliwe jest osiągnięcie znacznej poprawy lub nawet długotrwałej remisji.
Katalog chorób