Zaburzenia adaptacyjne, zaburzenia przystosowania

Zaburzenia adaptacyjne inaczej nazywane zaburzeniami przystosowania, to zaburzenia, które pojawiają się w wyniku silnego stresu psycho-emocjonalnego, kiedy psychika jednostki nie jest w stanie dostosować się do zmian zachodzących w jej życiu. To rodzaj zaburzenia psychogenicznego o neurotycznym charakterze. Osoba dotknięta tym problemem zachowuje zdolność do właściwej percepcji rzeczywistości. W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) zaburzenie adaptacyjne znajduje się w sekcji "Reakcja na silny stres i zaburzenia adaptacyjne" pod kodem ICD-F43, a w ramach tej sekcji, jest sklasyfikowane jako "Zaburzenie reakcji adaptacyjnych" (F43.2).

Zaburzenia adaptacyjne są dość powszechne i można je zauważyć u 2-8% pacjentów, w zależności od wieku. Osoby cierpiące na to zaburzenie rzadko wymagają hospitalizacji na oddziale psychiatrycznym. Najbardziej podatne na jego rozwinięcie są kobiety oraz osoby, które mają jednocześnie inne zaburzenia lękowe.

Wyróżniamy kilka rodzajów reakcji niedostosowania, w tym:

• Reakcja przygnębienia

• Reakcja niepokoju

• Mieszane zaburzenia lękowo-depresyjne

• Zaburzenia zachowania

• Mieszane zaburzenia emocjonalne i behawioralne

• Reakcje, które nie można sklasyfikować jednoznacznie

Najczęstszymi reakcjami są te, które manifestują się poprzez niedostosowanie z towarzyszącymi objawami lękowymi i depresyjnymi.

Istnieją główne czynniki przyczyniające się do rozwoju tego zaburzenia, w tym zmiany w warunkach życia, które są stresujące dla konkretnej osoby, potrzeba dostosowania się do zmieniających się okoliczności, a także indywidualne cechy osobowości, takie jak wrażliwość, podejrzliwość, lęk i labilność emocjonalna.

Rozwój zaburzeń adaptacyjnych wymaga obecności zarówno indywidualnych predyspozycji, jak i stresorów fizycznych lub psychicznych. W psychologii, stres to stan napięcia w mechanizmach adaptacyjnych. Stresory mogą przybierać formę pojedynczych, wielokrotnych lub długotrwałych wydarzeń. Nie zawsze są to traumatyczne wydarzenia, ale mogą prowadzić do zaburzeń adaptacyjnych. Typowe sytuacje stresowe obejmują problemy w relacjach, wyzwania zawodowe oraz sytuacje kryzysowe.

Zaburzenia adaptacyjne często występują u osób służących w wojsku, gdzie dostosowanie się do nowych warunków może być wyjątkowo trudne. Jeśli żołnierz nie jest w stanie samodzielnie przystosować się do narzuconych zmian, możemy mówić o zaburzeniach adaptacyjnych.

Rozwój zaburzeń adaptacyjnych jest zazwyczaj wynikiem skomplikowanej kombinacji różnych czynników, a nie pojedynczej przyczyny. U dzieci także występują tego rodzaju zaburzenia, stanowiąc nawet 25% wszystkich zaburzeń psychicznych. Zmiany w systemie edukacji, duże obciążenia akademickie, zmiany w diecie i inne czynniki mogą zwiększać poziom neurotyzmu i wpływać negatywnie na adaptację społeczną uczniów.

Zaburzenia adaptacyjne, reakcje adaptacyjne są warunkami spowodowanymi ograniczoną zdolnością człowieka do dostosowania się do zmieniających się warunków życia. Zaburzenie adaptacyjne zazwyczaj ma swoje źródło w sytuacji stresowej, którą jednostka postrzega jako zagrożenie. Wydarzenia o charakterze psychotraumatycznym mogą stanowić zarówno inicjujący czynnik, jak i jedno z patogenetycznych wydarzeń. Reakcja psycho-emocjonalna jest wynikiem konfliktu między oczekiwaniami a rzeczywistością, co prowadzi do aktywacji autonomicznego układu nerwowego i hormonalnych mechanizmów regulacji. Adrenalina jest uwalniana z nadnerczy, hormon kortykotropowy jest wydzielany w podwzgórzu, hormon adrenokortykotropowy w przysadce mózgowej, a glukokortykoidy w korze nadnerczy.

W reakcjach adaptacyjnych organizmu na przewlekły stres psycho-emocjonalny dochodzi do aktywacji szeregu procesów biologicznych. Ten kompleks zmian wegetatywnych i energetycznych jest równoznaczny z mobilizacją zasobów energetycznych w początkowej fazie stresu. Zmieniające się warunki środowiskowe prowadzą do uwolnienia hormonów stresu do krwi i aktywacji układu autonomicznego, co wywołuje uczucie niepokoju u jednostki. W miarę upływu czasu lęk może przekształcić się w pełnowymiarową reakcję stresową. Stale zmieniające się warunki mogą negatywnie wpływać na zdrowie, zwłaszcza jeśli czynnik stresogenny nie jest uniknięty, a zasoby obronne organizmu zostają wyczerpane.

Istnieją pewne cechy neuropsychiczne danej osoby, które są istotne w kontekście rozwoju zaburzeń adaptacyjnych. Wśród predyspozycji do tych zaburzeń można wymienić podejrzliwość, wrażliwość, impulsywność, niską samoocenę, wrażliwość, niedojrzałość osobowości oraz doświadczenia adaptacyjne o negatywnym charakterze.

Zdarzenie o charakterze psychotraumatycznym może prowadzić do wystąpienia zaburzeń zachowania i afektywnych, ponieważ organizm reaguje na to wydarzenie nieprzystosowawczą i chorobową reakcją. W rezultacie uruchamiany jest dynamiczny proces patogenetyczny, który skutkuje powstawaniem łańcucha reakcji.

Nieleczone zaburzenia adaptacyjne mogą prowadzić do poważnych problemów w funkcjonowaniu codziennym, w tym do trudności w pracy, w relacjach interpersonalnych oraz ogólnego stanu zdrowia psychicznego. Zaburzenia adaptacyjne są reakcją na stresujące wydarzenia lub zmiany w życiu, takie jak rozwód, przeprowadzka, utrata pracy czy inne trudne sytuacje. Objawy mogą obejmować stan lękowy, depresyjny lub zaburzenia zachowania. Jeśli zaburzenia te nie są odpowiednio leczone, mogą przekształcić się w bardziej poważne problemy zdrowia psychicznego, takie jak depresja kliniczna czy zaburzenia lękowe.

Czy zaburzenia adaptacyjne to depresja. Zaburzenia adaptacyjne i depresja to różne diagnozy medyczne, chociaż mogą mieć podobne objawy, takie jak smutek, bezsenność czy utrata zainteresowania codziennymi aktywnościami. Zaburzenia adaptacyjne zwykle są reakcją na konkretną sytuację lub wydarzenie, które wywołuje stres, takie jak rozstanie, przenosiny czy zmiana pracy. Objawy zazwyczaj są łagodniejsze niż w przypadku depresji i często mijają, gdy stresująca sytuacja zostaje rozwiązana lub gdy osoba się do niej dostosuje. Depresja, z kolei, może mieć bardziej złożone przyczyny, w tym czynniki biologiczne, genetyczne i środowiskowe. Objawy depresji są zazwyczaj bardziej intensywne i trwałe, i mogą utrudniać funkcjonowanie w różnych aspektach życia, nawet jeśli nie ma jednego konkretnego wydarzenia, które by je wywołało. W skrócie, zaburzenia adaptacyjne i depresja to różne schorzenia, które wymagają różnych form diagnozy i leczenia.

Zaburzenia adaptacyjne czy to choroba psychiczna. Zaburzenia adaptacyjne są formą choroby psychicznej charakteryzującej się problemami w radzeniu sobie ze stresem lub zmianami w życiu. Zwykle pojawiają się w odpowiedzi na konkretne wydarzenie lub sytuację, taką jak rozstanie, przenosiny, utrata pracy czy inne duże zmiany życiowe. Objawy mogą obejmować lęk, przygnębienie, poczucie bezradności czy problemy z koncentracją i są zwykle proporcjonalne do wywołującego je wydarzenia. Ważne jest, żeby pamiętać, iż zaburzenia adaptacyjne są stanem tymczasowym i zwykle ustępują, gdy człowiek dostosuje się do nowej sytuacji lub rozwiąże problem.

Wyróżnia się trzy etapy rozwoju tej choroby:

Objawy subkliniczne. Charakteryzują się one typowymi oznakami chwiejności emocjonalnej, astenii oraz przemijającymi reakcjami neurowegetatywnymi, takimi jak zawroty głowy, bóle głowy czy zaburzenia snu.

Objawy kliniczne. W tym stadium klasyfikacji pojawia się szczegółowy zestaw objawów, które są bardziej wyraźne i zauważalne.

Redukcja bolesnych objawów. W tym przypadku obserwuje się rekompensatę za objawy afektywne i zaburzenia zachowania, a procesy adaptacyjne wracają do normy.

Zaburzenia adaptacyjne można podzielić na różne typy, w zależności od charakterystyki objawów:

• Łagodne zaburzenie depresyjne trwające nie dłużej niż miesiąc.

• Długotrwała depresja, trwająca do dwóch lat.

• Wyraźny zespół lękowo-depresyjny.

• Reakcja afektywna z przewagą emocji negatywnych, takich jak drażliwość, złość, depresja i nadmierny niepokój.

• Zaburzenia zachowania, gdzie stan afektywny jest mniej wyraźny.

• Stan charakteryzujący się mieszanymi zaburzeniami emocji i zachowania, cechujący się ciężkimi objawami afektywnymi i zaburzeniami zachowania.

Komplikacje w przebiegu zaburzeń adaptacyjnych mogą przybierać różne formy:

• Nasilenie istniejących objawów i wzrost niedostosowania. Zaburzenia afektywne, lękowe i depresyjne mogą przekształcić się od krótkotrwałego stanu do klinicznie ukształtowanego zaburzenia lękowo-depresyjnego. W wyniku tego procesu czynnik stresu przestaje odgrywać główną rolę w rozwoju pełnego obrazu klinicznego choroby.

• Rozwój zaburzeń nerwicowych i somatycznych. Oprócz istniejących zestawów objawów, mogą pojawić się również zaburzenia autonomiczne, stany obsesyjne oraz możliwość rozwoju chorób psychosomatycznych.

• Kształtowanie się osobowości neurotycznej. Zaburzenia nerwicowe przybierają charakter przewlekły, jeśli czynniki stresogenne nie zostaną wyeliminowane. W rezultacie następują trwałe zmiany neurotyczne, takie jak zwiększony niepokój, niestabilność emocjonalna, niestabilność zachowania i osłabienie. Często dochodzi do dekompensacji zaburzeń nerwicowych. Ogólnie rzecz biorąc, rozwój osobowości neurotycznej kształtuje się przez okres 3-5 lat, zwłaszcza przy obecności poważnych zaburzeń.

Zaburzenia adaptacyjne objawy

Objawy kliniczne tych zaburzeń wykazują zróżnicowanie, ale zawsze towarzyszą im objawy somatyczne i wegetatywne:

Objawy depresyjne (wysoki poziom smutku, obniżone poczucie własnej wartości, uczucie bezsilności w obecnej sytuacji, negatywna percepcja otaczającej rzeczywistości, upośledzone zdolności woli); Objawy lękowe (uczucie niepokoju, ostrożności, obawy co do dalszego rozwoju sytuacji); Niestabilność emocjonalna (drażliwość, nerwowość, impulsywność, wahania nastroju, nieadekwatne reakcje na sytuacje); Zaburzenia asteniczne (zwiększone zmęczenie, obniżona wydolność, trudności w koncentracji i pamięci); Zaburzenia zachowania (wycofanie się i unikanie kontaktów społecznych, konflikty, skłonność do agresji i zachowań aspołecznych); Zaburzenia autonomiczne (tachykardia, nadmierna potliwość, dreszcze, drżenia, bóle w różnych częściach ciała itp.).

Najczęściej osoba szuka pomocy medycznej, zgłaszając dolegliwości związane z objawami wegetatywnymi zaburzeń. Choroby układu autonomicznego mogą dominować w jednym układzie narządowym, jednak w większości przypadków objawy w innych narządach są mniej nasilone. Dysfunkcja układu autonomicznego charakteryzuje się przemieszczaniem się objawów z jednego układu narządowego na drugi. W miarę postępu choroby zaburzenia autonomiczne przybierają cechy wieloukładowego charakteru.

Obraz kliniczny zależy od stopnia nasilenia i typu zaburzenia. Mogą występować zarówno dominujące objawy, jak i mieszane. Preferencje dotyczące objawów zależą od indywidualnych cech pacjenta oraz specyficznych czynników społecznych.

Objawy depresyjne występują w formie krótkotrwałej reakcji depresyjnej (trwającej nie dłużej niż miesiąc) lub jako długotrwałe epizody depresyjne (wynikające z długotrwałego narażenia na sytuacje stresowe). W przypadku krótkotrwałej reakcji depresyjnej objawy innych zaburzeń towarzyszących głównemu zaburzeniu adaptacyjnemu zwykle ustępują w ciągu 6 miesięcy.

U osób cierpiących na zaburzenia lękowe i depresyjne można zauważyć zaburzenia motywacji, które objawiają się chronicznym uczuciem zmęczenia, ogólnym osłabieniem i utratą apetytu. Apetyt może być zmniejszony lub zwiększony, a często obserwuje się napady kompulsywnego objadania się lub nagłą utratę wagi. Sen staje się powierzchowny, pojawiają się trudności z zasypianiem, wcześniejsze wybudzanie się, a po przebudzeniu brakuje uczucia wypoczynku.

Zaburzenia adaptacyjne rozpoznanie

Diagnozowanie zaburzeń adaptacyjnych opiera się na ocenie klinicznej pacjenta, analizie jego osobowości za pomocą różnych metod oraz ocenie ogólnego stanu zdrowia i obserwacji objawów.

Objawy kliniczne związane z reakcjami emocjonalnymi i behawioralnymi rozwijają się zazwyczaj w ciągu 1-3 miesięcy po wystawieniu na ostry stres lub długotrwały czynnik stresowy. Te objawy mogą przybierać różne formy i nasilenie, obejmując zaburzenia nastroju i zachowania, a także objawy asteniczne i wegetatywne. W przypadku wystąpienia ciężkiego zespołu asteniczno-wegetatywnego, konieczne jest przeprowadzenie kompleksowych badań organizmu. Charakterystyczne jest też odczuwanie znacznego niepokoju, który nie jest adekwatny do wywołującego stresu czynnika. Te objawy zaburzenia mogą negatywnie wpływać na życie społeczne lub zawodowe pacjenta. Istnieje bezpośredni związek między przeżyciami danej osoby a sytuacją stresującą, co znajduje odzwierciedlenie w obserwowanych objawach. Warto zaznaczyć, że obraz kliniczny zaburzeń adaptacyjnych nie pojawia się po upływie sześciu miesięcy od ustania ekspozycji na czynnik stresowy, z wyjątkiem długotrwałych reakcji depresyjnych.

Diagnostyka różnicowa polega na odróżnieniu zaburzeń adaptacyjnych od innych nerwicowych zaburzeń, które charakteryzują się przeważającym obrazem depresyjno-lękowym, takich jak ogólny zespół lękowy czy epizod depresyjny. Ponadto, różnicujemy zaburzenia adaptacyjne od reakcji na stres i pourazowych zaburzeń, takich jak zespół stresu pourazowego i ostra reakcja na stres. Te różne zaburzenia mają różne okresy trwania oraz bardziej precyzyjne cechy wywołującego stresor i reakcji pacjenta. Osoby doświadczające znacznego stresu pourazowego, które jednak nie spełniają kryteriów ani ostrego zespołu stresu, mogą być diagnozowane jako osoby z zaburzeniami adaptacyjnymi.

Zaburzenia adaptacyjne leczenie

Głównym celem w leczeniu tych zaburzeń jest złagodzenie objawów, mobilizacja naturalnych sił organizmu w walce ze stresem oraz zapobieganie zaburzeniom afektywnym.

Farmakoterapia

Leki są stosowane w celu łagodzenia objawów lub redukcji ich negatywnych skutków. Niepokój, agitacja i napięcie emocjonalne mogą zostać złagodzone przy użyciu środków uspokajających. W przypadku tych leków, działają one nie tylko na emocjonalne nasilenie objawów, ale również wpływają na układ motoryczny i sensoryczny organizmu.

Leki przeciwdepresyjne powinny być stosowane z rozwagą. Są one przepisywane, jeśli w przypadku zaburzeń adaptacyjnych dominują nastroje depresyjne lub zaburzenie wydaje się zmierzać w kierunku bardziej poważnych chorób. W takich sytuacjach efekt kliniczny leków jest ważny, jednak nie można zaniedbywać potencjalnych skutków ubocznych.

Leki używane w terapii zaburzeń adaptacyjnych mogą być przepisane jedynie przez lekarza po dokładnym zdiagnozowaniu i zidentyfikowaniu głównych objawów. Lekarz ustala plan leczenia, uwzględniając indywidualne cechy pacjenta. Rozpoczęcie terapii farmakologicznej zwykle zaczyna się od minimalnych dawek, które stopniowo są zwiększane. Jeśli w ciągu 3-5 tygodni nie wystąpi poprawa, lekarz może zdecydować o zmianie schematu leczenia.

Psychoterapia

Zastosowanie terapii psychologicznych jest integralną częścią leczenia zaburzeń adaptacyjnych. Głównymi celami psychoterapii są przezwyciężenie lęków i obaw oraz nabycie umiejętności dostosowania się do zmieniających się okoliczności pod wpływem czynnika traumatycznego. Ważne jest, aby zgłębić swoje lęki, zrozumieć ich naturę i opracować strategię radzenia sobie w trudnych sytuacjach.

W leczeniu zaburzeń adaptacyjnych często wykorzystuje się metody, które udowodniły swoją skuteczność w terapii innych rodzajów zaburzeń psychicznych:

• Terapia poznawczo-behawioralna pomaga w unifikacji wzorców zachowań i identyfikacji prawdziwych źródeł stresu.

• Terapia interpersonalna przywraca umiejętność prowadzenia zdrowych relacji społecznych i zdolność do skutecznej interakcji z innymi ludźmi.

Zapobieganie zaburzeniom adaptacyjnym jest procesem opartym na uwzględnieniu zarówno indywidualnych cech osobowości, jak i ogólnych zaleceń mających na celu utrzymanie stabilnego stanu emocjonalnego oraz przeciwdziałanie rozwojowi tych zaburzeń. Oto kilka skorygowanych i ulepszonych wskazówek:

Rozwój osobisty. Nie istnieje jednoznaczna strategia zapobiegania zaburzeniom adaptacyjnym, ale indywidualne cechy osobowości odgrywają kluczową rolę. Ważne jest, aby pracować nad swoimi osobistymi cechami, zwłaszcza w kontekście stresujących sytuacji. Staramy się nabyć umiejętność właściwej reakcji na wydarzenia, które nas spotykają.

Unikanie sytuacji stresowych. Ważne jest unikanie sytuacji, które mogą generować duże koszty emocjonalne. Staramy się unikać sytuacji konfliktowych i stresowych, które mogą negatywnie wpływać na nasze samopoczucie.

Zdrowy tryb życia. Warto prowadzić zdrowy tryb życia, eliminując szkodliwe nawyki. Regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta i unikanie używek pomagają w utrzymaniu równowagi emocjonalnej.

Czas snu. Należy przestrzegać regularnych godzin snu i czuwania, aby zapewnić organizmowi niezbędny odpoczynek. Nieprzespane noce mogą prowadzić do zwiększonego napięcia emocjonalnego.

Prawidłowe odżywianie. Warto dbać o właściwe odżywianie, nie pomijając posiłków. Niedobór składników odżywczych może wpływać negatywnie na nasze samopoczucie emocjonalne.

Poprawa poczucia własnej wartości. Pracowanie nad podniesieniem poczucia własnej wartości może pomóc w zwiększeniu odporności na stres. To ważne, aby czuć się pewnie i kompetentnie w różnych sytuacjach życiowych.