Uogólnione zaburzenia lękowe

Uogólnione zaburzenie lękowe ang. generalized anxiety disorder (GAD) inna nazwa zespół lęku uogólnionego jest stanem psychicznym, charakteryzującym się ciągłym i intensywnym lękiem, który nie jest skorelowany z określonymi przedmiotami czy sytuacjami. Towarzyszy temu poczucie niepokoju, drażliwość, napięcie mięśniowe, potliwość, zawroty głowy, trudności z relaksem oraz nieustanne, choć niekonkretne obawy o przyszłe nieszczęścia, które mogą dotknąć pacjenta lub jego najbliższych. Zazwyczaj pojawia się w okresach przewlekłego stresu.

Uogólnione zaburzenie lękowe jest szczególnym typem zaburzeń lękowych, w których dominuje uporczywe, nadmierne i natrętne martwienie się (bez związku z konkretnymi stresorami lub sytuacjami). Osoby dotknięte tym zaburzeniem żyją w stałym napięciu, dręczą siebie i bliskich ciągłym niepokojem, nie potrafią się zrelaksować ani skupić na zadaniach. Pacjenci z GAD często są pesymistami, wyobrażają sobie negatywne skutki wydarzeń i przygotowują się na najgorszy scenariusz. Ich życiowe motto brzmi: „Jeśli będę się tym martwił, to tego nie doświadczę”. Często odczuwają lęk przed mało prawdopodobnymi katastrofami, które mogą zagrozić ich życiu lub życiu bliskich. Przykładowo, pewnego dnia mogą obawiać się ataku maniaka na dziecko, a następnego dnia katastrofy lotniczej z udziałem małżonka. Jest to choroba przewlekła, często związana ze zwiększoną aktywnością autonomicznego układu nerwowego. Uporczywy lęk może trwać tygodniami, a nawet miesiącami. Osoby z GAD nie są w stanie samodzielnie poradzić sobie z obsesyjnymi myślami lękowymi, dlatego wymagają wsparcia medycznego. Częstość występowania GAD, według badań, waha się od 0,1% do 8,5%. Zaburzenie to często współwystępuje z depresją, innymi zaburzeniami lękowymi oraz zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi. Najczęściej rozwija się między 20 a 40 rokiem życia, rzadziej u dzieci i młodzieży. Kobiety chorują dwa razy częściej niż mężczyźni. Choroba ma tendencję do falistego lub przewlekłego przebiegu. 

Przyczyny uogólnionych zaburzeń lękowych

Głównym objawem GAD (uogólnionych zaburzeń lękowych) jest nadmierny lęk. Różni się on od typowego lęku sytuacyjnego, który jest wywoływany przez zewnętrzne okoliczności, ponieważ wynika z fizjologicznych reakcji ciała oraz specyficznych cech psychologicznych percepcji pacjenta. Pierwszą teorię mechanizmu rozwoju lęku przedstawił Zygmunt Freud, opisując GAD jako jedno z zaburzeń psychicznych (nerwicę lękową).

Według twórcy psychoanalizy lęku oraz inne symptomy nerwicowe pojawiają się w wyniku wewnętrznego konfliktu między id (popędami instynktownymi) a superego (moralnymi normami wykształconymi od dzieciństwa). Teorię tę rozwijali późniejsi zwolennicy Freuda. Obecni psychoanalitycy widzą w zaburzeniu lękowym odzwierciedlenie głębokiego wewnętrznego konfliktu, który powstaje w sytuacjach ciągłego, niepokonanego zagrożenia przyszłości lub przy długotrwałym niespełnieniu podstawowych potrzeb pacjenta.

Z kolei zwolennicy behawioryzmu interpretują zaburzenia lękowe jako efekt uczenia się i wykształcenia trwałej, warunkowej reakcji odruchowej na przerażające lub bolesne bodźce. Popularna obecnie teoria poznawcza Aarona Becka zakłada, że lęk to zaburzenie normalnej reakcji na zagrożenie. Osoba z zaburzeniami lękowymi koncentruje się na potencjalnych negatywnych skutkach zewnętrznych sytuacji i własnych działań.

Selektywna uwaga prowadzi do problemów w postrzeganiu i przetwarzaniu informacji, co sprawia, że osoby z GAD przeceniają zagrożenia i czują się bezsilne. Ciągły niepokój powoduje szybkie męczenie się i niemożność wykonywania nawet podstawowych zadań, co generuje problemy zawodowe, społeczne i osobiste. Nasilające się kłopoty zwiększają lęk, tworząc błędne koło, które staje się głównym zaburzeniem.

Rozwojowi GAD sprzyjać mogą pogorszenie relacji rodzinnych, chroniczny stres, konflikty w pracy czy zmiana rutyny, jak rozpoczęcie studiów, przeprowadzka czy zmiana pracy. Wśród czynników ryzyka są niska samoocena, brak odporności na stres, siedzący tryb życia, palenie tytoniu, używanie narkotyków, alkoholu, mocnych kaw i niektórych leków.

Osobowość pacjentów ma również znaczenie. GAD często rozwija się u osób podatnych na wpływy, ukrywających swoje doświadczenia przed innymi, a także u cierpiących na aleksytymię (problemy z rozpoznawaniem i wyrażaniem uczuć). Często diagnozuje się je u osób, które doświadczyły przemocy fizycznej, seksualnej lub psychicznej. Innym czynnikiem jest długotrwałe ubóstwo i brak perspektyw poprawy sytuacji materialnej.

Badania wskazują na związek między GAD a zmianami poziomu neuroprzekaźników w mózgu. Uważa się, że zaburzenia lękowe są stanem mieszanym (częściowo wrodzonym, częściowo nabytym). Genetycznie uwarunkowana tendencja do zmartwień z małych przyczyn może być pogłębiana przez nieodpowiednie zachowania rodziców i nauczycieli, takie jak nadmierna krytyka, nierealistyczne oczekiwania, nieuznawanie osiągnięć dziecka czy brak wsparcia emocjonalnego w ważnych momentach. To wszystko przyczynia się do stworzenia wrażenia ciągłego zagrożenia i niezdolności do radzenia sobie z problemami, co może stanowić podłoże dla rozwoju lęku.

Uogólnione zaburzenia lękowe, zespół lęku uogólnionego objawy

Rozpoznawanie uogólnionego zaburzenia lękowego opiera się na identyfikacji trzech podstawowych grup objawów: niestabilnego lęku, napięcia motorycznego oraz zwiększonej aktywności autonomicznego układu nerwowego. Niestabilny lęk manifestuje się nieustającą obawą przed potencjalnymi problemami, które mogą zagrażać osobie cierpiącej na zaburzenia lękowe lub jej bliskim. Nie istnieje bezpośredni związek między lękiem a konkretnym obiektem czy sytuacją. Dziś pacjent może obawiać się wypadku samochodowego, jutro martwić o edukację dziecka, a następnego dnia o możliwy konflikt z kolegami. Charakterystyczne dla GAD jest nieokreślone, lecz uporczywe odczucie groźnych, katastrofalnych skutków, które zazwyczaj są mało prawdopodobne.

Ten uporczywy niepokój może trwać tygodniami, miesiącami, a nawet latami, wyczerpując pacjenta i obniżając jakość jego życia. Osoby z zaburzeniami lękowymi często mają trudności z koncentracją, szybko się męczą, łatwo rozpraszają i odczuwają ciągłe poczucie bezsilności. Zazwyczaj są drażliwe, wykazują zwiększoną wrażliwość na głośne dźwięki i jasne światło, a także mogą doświadczać zaburzeń pamięci spowodowanych roztargnieniem i zmęczeniem. Często pojawia się obniżony nastrój i przejściowe obsesje.

Zaburzenia snu są również typowe: trudności z zasypianiem, koszmary, niespokojny i płytki sen oraz niepokój po przebudzeniu. Wczesne przebudzenia mogą wskazywać na współwystępującą depresję. Napięcie motoryczne w GAD charakteryzuje się niepokojem, niemożnością relaksacji, ciągłym napięciem mięśni, zwłaszcza w okolicy barków i górnej części pleców, oraz napięciowymi bólami głowy, które są zazwyczaj dwustronne i pojawiają się na tle stresu.

GAD objawia się również zwiększoną aktywnością autonomicznego układu nerwowego. Z układu pokarmowego mogą występować: suchość w ustach, trudności w połykaniu, dyskomfort w nadbrzuszu, nudności, wzdęcia, burczenie w żołądku i zaburzenia stolca. Ze strony układu oddechowego może pojawić się trudność w oddychaniu i uczucie ucisku w klatce piersiowej. W przypadku nasilonego lęku niektórzy pacjenci mogą doświadczyć krótkotrwałej hiperwentylacji, towarzyszą jej niepokój, kołatanie serca, zawroty głowy, chwilowe zaburzenia widzenia, osłabienie, mrowienie i skurcze kończyn.

W zakresie układu sercowo-naczyniowego mogą wystąpić kołatanie serca, uczucie braku bicia serca, ból i dyskomfort w okolicy serca. Z układu moczowo-płciowego mogą pojawić się częste oddawanie moczu, nieregularność miesiączek, zmniejszenie libido i zanik erekcji. 

Uogólnione zaburzenia lękowe, zespół lęku uogólnionego rozpoznanie

Rozpoznawanie uogólnionego zaburzenia lękowego (GAD) opiera się głównie na obserwacji objawów. Charakterystycznymi objawami choroby są: niekontrolowany lęk i niepokój, napięcie mięśniowe oraz nadpobudliwość autonomicznego układu nerwowego.

Kluczowe kryteria diagnostyczne dla GAD obejmują:

Utrzymujący się przez co najmniej 6 miesięcy lęk i negatywne oczekiwania.

Objawy autonomiczne, takie jak drżenie, tachykardia, pocenie się, suchość w ustach, uczucie braku powietrza, nudności czy zawroty głowy.

Napięcie motoryczne objawiające się bólami mięśni, nerwowością, drżeniem.

Zaburzenia uwagi i problemy ze snem.

Podczas zbierania wywiadu i przeprowadzania badania klinicznego, psychiatra stara się ustalić, czy objawy i dolegliwości pacjenta spełniają kryteria diagnozy GAD. Również różnicuje GAD od innych psychopatologii, takich jak fobie, depresja czy nerwica.

Biorąc pod uwagę, że GAD często współwystępuje z różnymi zaburzeniami somatycznymi, lekarz zwraca szczególną uwagę na obecność u pacjenta innych objawów somatycznych. Niezbędne jest przeprowadzenie ogólnego badania fizykalnego i neurologicznego, w tym pomiaru pulsu i ciśnienia krwi, a także badania tarczycy.

Aby wykluczyć chorobę somatyczną, psychiatra może zalecić wykonanie następujących badań:

Ogólne i biochemiczne badanie krwi, w tym badanie poziomu hormonów tarczycy.

Ogólna analiza moczu. MRI mózgu, aby wykluczyć zmiany organiczne. Dwustronne skanowanie tętnic i żył przezczaszkowych, do wykluczenia chorób naczyniowych. Elektroencefalografia do oceny potencjałów bioelektrycznych mózgu. Elektrokardiografia, by wykluczyć choroby sercowo-naczyniowe.

Uogólnione zaburzenia lękowe, zespół lęku uogólnionego leczenie

W procesie leczenia uwzględnia się stopień zaawansowania choroby, występowanie dodatkowych zaburzeń oraz kondycję psychiczną pacjenta. Terapia zaburzeń lękowych zazwyczaj odbywa się ambulatoryjnie, lecz w pewnych sytuacjach niezbędna jest hospitalizacja na oddziale nerwic. Pacjentom tłumaczy się naturę i przyczyny zaburzenia, podkreślając, że objawy wegetatywne nie są wyrazem choroby somatycznej, lecz rezultatem zmian w stanie psychicznym i emocjonalnym. Osobom z zaburzeniami lękowymi zaleca się regulację rytmu pracy i wypoczynku, spędzanie więcej czasu na świeżym powietrzu, odpowiednią aktywność fizyczną oraz unikanie używek i alkoholu.

Pacjenci uczą się metod relaksacji (autotrening, zastosowana relaksacja, progresywne rozluźnianie mięśni, oddychanie brzuszne). Trening autorelaksacji jest łączony z psychoterapią. Terapia poznawczo-behawioralna uznawana jest za najbardziej efektywną w leczeniu zaburzeń lękowych. W niektórych przypadkach stosuje się także terapię Gestalt, terapię przez sztukę, terapię skoncentrowaną na ciele i inne techniki. Przy długotrwałych konfliktach wewnętrznych czasem wykorzystuje się metody długoterminowe (klasyczna psychoanaliza, głęboka terapia psychoanalityczna).

W ciężkich przypadkach leczenie zaburzeń lękowych bez użycia leków odbywa się równolegle z farmakoterapią. Farmakoterapia zwykle jest stosowana na początku, by zmniejszyć intensywność objawów, szybko poprawić stan pacjenta i stworzyć warunki dla efektywnej psychoterapii. W przypadku zaburzeń lękowych najczęściej stosuje się leki uspokajające i antydepresyjne. Aby zapobiec uzależnieniu, czas przyjmowania leków uspokajających ogranicza się do kilku tygodni. W sytuacji utrzymującego się częstoskurczu czasami używa się leków z grupy beta-blokerów.

Uogólnione zaburzenia lękowe, zespół lęku uogólnionego rokowanie zapobieganie 

Rokowanie w przypadku zaburzeń lękowych jest zależne od wielu czynników. W przypadku łagodnych objawów, wczesnego rozpoczęcia kontaktu z psychoterapeutą, przestrzegania zaleceń lekarskich, dobrej adaptacji społecznej w momencie pojawienia się objawów zaburzenia lękowego i braku innych zaburzeń psychicznych, istnieje szansa na całkowite wyleczenie. Badania epidemiologiczne przeprowadzone przez amerykańskich specjalistów ds. zdrowia psychicznego pokazały, że w około 45% przypadków objawy ustępują w ciągu dwóch lat od rozpoczęcia leczenia. W około 40% przypadków objawy zaburzeń lękowych utrzymują się przez pięć lat lub dłużej. Może występować zarówno falisty jak i ciągły przebieg przewlekły tych zaburzeń.

W celu zapobiegania uogólnionym zaburzeniom lękowym, kluczowe jest przestrzeganie zasad zdrowego stylu życia, dbałość o zdrowie psychiczne, unikanie częstego stresu, konfliktów oraz stosowania narkotyków i alkoholu.

Pacjenci z ogólnoustrojowym zaburzeniem lękowym (GAD) powinni przestrzegać zaleceń lekarskich, przyjmować przepisane medykamenty, uczestniczyć w sesjach psychoterapii oraz stosować techniki relaksacyjne.