Tokofobia

Tokofobia, parturifobia zwana także lękiem przed ciążą i porodem, stanowi jedną z przyczyn, dla których kobiety wybierają opcję porodu poprzez cesarskie cięcie lub nawet rezygnują z posiadania dzieci.
Termin "tokofobia" wywodzi się z greckich słów "tokos", oznaczającego poród, oraz "phobos", oznaczającego lęk lub fobię. Pierwszy raz pojęcie to pojawiło się w literaturze psychologicznej w roku 2000. Dotychczas nie zostało ono uwzględnione w żadnej klasyfikacji jako oddzielna kategoria lęku. Niemniej jednak, tokofobia może zostać sklasyfikowana jako konkretna fobia związana z pewnym obiektem, zdarzeniem lub sytuacją.

Tokofobia reprezentuje kategorię lęków izolowanych, co oznacza, że koncentruje się na pojedynczym obiekcie lub wydarzeniu. Przykładami innych fobii tego rodzaju są m.in. arachnofobia, gdzie osoba odczuwa paraliżujący strach na widok pająków, ale pozostaje spokojna wobec innych owadów i chrząszczy. Informacje na temat lęku przed porodem są wciąż ograniczone, ponieważ wiele kobiet stygmatyzuje ten temat jako "wstydliwy", co skutkuje opóźnieniem w poszukiwaniu profesjonalnej pomocy. Główną emocją towarzyszącą tej fobii jest strach. Najczęściej jest on związany z obawą przed bólem i urazem podczas porodu. Rzadziej obawy dotyczą przemian związanymi z pojawieniem się dziecka w przyszłości. W niektórych przypadkach do lęku przed porodem dodaje się niechęć do samego procesu narodzin dziecka, a kobieta może odczuwać, że w jej ciele "rośnie obcy element".

Tokofobia podzielić można na pierwotną i wtórną. Pierwotna występuje u kobiet, które nigdy nie miały doświadczenia porodu. Fobia ta może rozwinąć się na skutek traumy emocjonalnej lub fizycznej. Dodatkowo, obecność przy porodzie innej osoby, dziecięce traumy związane z narodzinami, czy przerażające opowieści o bolesnym procesie porodu, mogą negatywnie wpłynąć na psychikę. Wtórna natomiast dotyczy kobiet, które już rodziły dziecko i miały nieprzyjemne doświadczenia związane z porodem, które zapisały się głęboko w ich pamięci.

Nie ma dokładnych danych dotyczących częstości występowania tokofobii. Naukowcy różnią się w swoich ocenach – niektórzy sugerują, że od 3% do 15% kobiet w wieku rozrodczym doświadcza tej fobii, podczas gdy inni twierdzą, że chorobowy strach przed porodem występuje u co piątej kobiety. Wynika to z różnorodności intensywności ataków fobii. W innych słowach, większość kobiet ma pewien poziom lęku przed porodem – pytanie tylko, jak bardzo jest on nasilony.

Intensywny ból towarzyszący procesowi porodu, choć ulega szybkiemu zapomnieniu z powodu działania hormonów, jest naturalnym procesem biologicznym, dzięki któremu codziennie rodzi się wiele dzieci. Jednak w przypadku występowania czynników ryzyka, trudno jest pozbyć się negatywnych wspomnień, co prowadzi do wtórnej tokofobii. Nie można jednoznacznie określić, kto jest narażony na lęk przed porodem. Naukowcy uważają, że czynnikiem ryzyka może być nie tylko przemoc fizyczna, ale także niewłaściwe podejście do procesu porodu.

Tokofobia przyczyny

Geneza lęku przed porodem w okresie ciąży nie zawsze jest jednoznaczna i precyzyjna. Często wynika ona z różnorodnych myśli, obaw oraz uprzednio wykształconych wyobrażeń na temat samego procesu narodzin, które towarzyszą kobietom przez całe ich życie. Niemniej jednak specjaliści identyfikują szereg czynników, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia tokofobii:

• Lęki związane z medycyną. Kobiety cierpiące na pierwotną formę tokofobii mogą odczuwać nadmierny lęk wobec wszelkich aspektów związanych z medycyną - lekarzami, klinikami, procedurami medycznymi, bólem i tak dalej. Niektóre pacjentki, które doświadczyły wcześniejszych zaniedbań lub niewłaściwego traktowania ze strony personelu medycznego, mogą wykazywać brak zaufania do osób w białych fartuchach.

• Traumatyczne doświadczenia przeszłości. Strach związany z procesem rodzenia może być spowodowany negatywnymi wspomnieniami o charakterze seksualnym, niezależnie od momentu, w którym się pojawiły. W przypadku kobiet, które już przeszły przez poród (wtórna forma tokofobii), lęk często przypomina objawy zespołu stresu pourazowego, jeśli towarzyszył mu ból. Tokofobia może również dotyczyć kobiet, które doświadczyły poronienia, przerwania ciąży lub urodzenia martwego dziecka. Niemniej jednak fobia taka może również pojawić się u matek, których poprzedni poród przebiegł pomyślnie.

• Doświadczenia przemocy. Kobiety, które padły ofiarą molestowania seksualnego, często wykazują symptomy tokofobii. W wyniku cierpienia, szoku oraz przymusowego przerwania ciąży, pacjentki te mogą unikać kontaktów z osobami płci przeciwnej. Skutkiem tego, w zależności od nasilenia traumy, mogą pozostać w izolacji przez większość życia, unikając nawet myśli o macierzyństwie.

• Nieodpowiednia strategia wychowawcza. Lęk przed porodem czasami ma swoje źródło już w dzieciństwie. Czynnikiem kształtującym są brak uwagi ze strony rodziców oraz nieuzasadnione wyrzuty. Czasami dziewczęta słyszą od dorosłych, że narodziny dziecka to proces pełen cierpienia i nie do zniesienia. W efekcie niedojrzała psychika dziecka formuje niewłaściwe wyobrażenia na temat macierzyństwa, zaszczepiając przekonanie, że narodziny dzieci są przerażające.

• Strach przed nieznanym. Tokofobia może wynikać z braku zrozumienia, co dokładnie czeka kobietę po urodzeniu dziecka i czy będzie w stanie sprostać wymaganiom opieki. Lęk ten rozwija się w obliczu nadchodzących zmian w dotychczasowym trybie życia. Osoby, które nigdy wcześniej nie miały do czynienia z dziećmi lub dorastały jako jedyne dzieci w rodzinie, często stają w obliczu podobnych problemów.

• Przewidywanie negatywnych scenariuszy. Tokofobia może wynikać z obaw kobiety przed urodzeniem chorego dziecka. Taki negatywny skrypt może być efektem wpływu uprzedzeń oraz nadmiaru negatywnych informacji w mediach.

• Historia zaburzeń lękowych lub depresyjnych. Osoby z historią takich zaburzeń mają zwiększone ryzyko rozwoju tokofobii.

W niektórych przypadkach lęk przed zajściem w ciążę może być diagnozowany u kobiet, które już wychowują dziecko. Sytuacja taka może mieć miejsce, jeśli poprzedni poród był trudny, a matka po narodzinach popadła w depresję.

Jeśli tokofobia pozostaje nieleczona, może prowadzić do poważnych konsekwencji, takich jak:

• Poronienie;

• Nadmierne korzystanie z antykoncepcji w celu uniknięcia możliwości ciąży;

• Rozwój zespołu stresu pourazowego lub innych schorzeń psychicznych;

• Trudności w nawiązaniu więzi między matką a dzieckiem;

• Zaniedbywanie procesów opieki nad dzieckiem.

Postęp choroby może prowadzić do bezsenności, depresji oraz zaburzeń odżywiania. Lęki i odrzucenie mogą towarzyszyć narodzinom niechcianego dziecka. Kobieta w takim stanie może zaszkodzić nie tylko sobie, ale także swojemu dziecku.

Tokofobia objawy

Objawy są złożone i mogą wpływać na różne aspekty życia kobiety. Tokofobia nie ogranicza się tylko do strachu przed procesem rodzenia, ale może również przejawiać się poprzez inne symptomy. Często te objawy nakładają się na zaburzenia depresyjne oraz uogólnione zaburzenia lękowe, wpływając na niemal każdy obszar życia, od snu, poprzez odżywianie, aż po ogólne samopoczucie.

Główne przejawy tokofobii obejmują:

• Unikanie kontaktów seksualnych. Kobieta z tokofobią może unikać intymności ze względu na strach związany z możliwością ciąży i porodu.

• Emocjonalna niestabilność. Lęk przed porodem może prowadzić do niestabilności emocjonalnej, objawiającej się wahaniem nastroju i trudnościami w radzeniu sobie z codziennymi sytuacjami.

• Ataki paniki lub zaostrzenie lęku. Kobieta z tokofobią może doświadczać nagłych ataków paniki lub nasilenia ogólnego lęku, zwłaszcza w kontekście myśli o porodzie.

• Bezsenność lub koszmary nocne. Lęk i obawy związane z porodem mogą prowadzić do problemów ze snem, w tym bezsenności oraz koszmarów nocnych.

• Bóle głowy. Wzmożony lęk i stres mogą prowadzić do częstych bólów głowy.

• Utrata zainteresowania ulubionymi zajęciami. Tokofobia może skutkować utratą zainteresowania wcześniejszymi ulubionymi aktywnościami.

• Objawy depresyjne. W tym utrata energii, uczucie bólu, problemy z apetytem oraz spadek libido.

• Gotowość do unikania poczęcia. Kobieta może podejmować ekstremalne działania w celu uniknięcia poczęcia.

• Myśli o niepowodzeniach podczas porodu. Tokofobia może objawiać się myślami o niepowodzeniach podczas porodu, takich jak strach przed śmiercią w trakcie porodu lub narodzinami dziecka z wrodzonymi chorobami.

• Opóźnianie poczęcia lub przerwanie ciąży. Nawet jeśli kobieta pragnie zostać matką, tokofobia może prowadzić do opóźniania poczęcia lub nawet przerwania ciąży.

• Myśli samobójcze. W skrajnych przypadkach, tokofobia może prowadzić do pojawiania się myśli samobójczych.

• Chęć cesarskiego cięcia bez wskazań medycznych. Kobieta z tokofobią może wykazywać gotowość do poddania się cięciu cesarskiemu nawet w braku medycznych wskazań.

Kobieta cierpiąca na tokofobię może starać się unikać sytuacji związanych z poczęciem i ciążą, co prowadzi do wyraźnego zmniejszenia jakości życia. W codziennych sytuacjach może unikać rozmów na temat rodziny czy rezygnować z oglądania treści związanych z ciążą. W przypadku wystawienia na stresującą sytuację może doświadczać histerii, która może towarzyszyć jej silnym bólom głowy, wzrostowi ciśnienia krwi, nudnościom oraz problemom trawiennym.

W staraniach o uniknięcie poczęcia, kobiety z tokofobią czasami podejmują absurdalne działania, nie zważając na własne zdrowie. Mogą nadużywać środków antykoncepcyjnych lub naciskać na przerwanie ciąży w przypadku zajścia w ciążę. Tokofobia może również negatywnie wpłynąć na wygląd kobiety, prowadząc do zaniedbania osobistego, przybierania na wadze i dążenia do wyglądu, który nie przyciągnie uwagi mężczyzn. Takie zachowanie może prowadzić do poważnych szkód zarówno w sferze psychicznej, jak i fizycznej.

Diagnostyka tokofobii

Rozpoznawaniem tokofobii zajmują się specjaliści z dziedziny psychologii lub psychiatrii. W przypadku kobiet, które zmagają się z tym schorzeniem, pojawiają się pytania dotyczące radzenia sobie z tokofobią oraz czy chorobowy strach może wpłynąć na możliwość zajścia w ciążę. Niekiedy obawa ta nie stanowi nieprzekraczalnej przeszkody w drodze do macierzyństwa. Bywa, że silne pragnienie bycia matką przeważa nad chorobliwym lękiem, albo też presja ze strony bliskich (np. świadomość "biologicznego zegara") staje się silniejsza. Większość ludzi nie uważa lęku przed porodem za wystarczający powód, aby rezygnować z planowania ciąży.

Niewłaściwie postawiona diagnoza może prowadzić tokofobów do nieplanowanej ciąży oraz porodu, ponieważ aż 90% kobiet niechętnie dzieli się swoimi problemami i obawami ze swoimi bliskimi. Dodatkowo, brak dostępnych informacji na temat tokofobii ma swoje znaczenie. Niektóre przyszłe matki uważają panikę przed porodem za naturalną reakcję organizmu. Wierzą, że jeśli nikt nie porusza takich kwestii, to przerażenie samo się rozwiąże bez interwencji medycznej. To jednak mylna linia myślenia, która może prowadzić do poważnych komplikacji.

W sytuacjach tego rodzaju istnieje wysokie ryzyko pogorszenia choroby w trakcie samego procesu rodzenia. Sam ruch dziecka może wywołać ataki paniki, a rosnący brzuch wywołuje uczucie wstrętu. To z kolei powoduje wzrost poziomu lęku u kobiety, co nierzadko prowadzi do problemów ze snem, rozwijania się depresji oraz występowania zaburzeń psychicznych po porodzie.

W przypadku tokofobii zaleca się rozważenie wykonania cesarskiego cięcia, które może być lepszą opcją niż naturalny poród. Niektórzy specjaliści uważają bowiem, że obecność strachu przed ciążą stanowi ważny wskaźnik wskazujący na konieczność interwencji chirurgicznej. W sytuacji braku wyboru podczas porodu stosuje się środki przeciwbólowe. Warto jednak mieć świadomość, że używanie takich leków może niekorzystnie wpłynąć na przebieg procesu. Czasami zastosowanie znieczulenia w przypadku tokofobii może zwiększyć prawdopodobieństwo konieczności użycia próżniowej ekstrakcji w przypadku porodu.

Leczenie tokofobii

Kluczowymi obszarami terapii tego zaburzenia lękowego obejmują psychoterapię oraz farmakoterapię. W niektórych przypadkach, pacjentom przepisywane są leki przeciwdepresyjne. Dla kobiet w ciąży, zwraca się uwagę na zastosowanie uspokajających herbat lub leków o minimalnym potencjale negatywnego wpływu na rozwijający się płód. Warto zaznaczyć, że nie istnieje jednolity schemat terapeutyczny odpowiedni dla wszystkich pacjentek; dla każdej z nich tworzony jest indywidualny plan działania.

Ponadto, eksperci rekomendują następujące kroki, które pomogą pokonać strach związany z porodem:

Psychoterapia. W celu zidentyfikowania przyczyn tokofobii, często stosuje się terapie poznawczo-behawioralne oraz psychoanalizę. Doświadczony terapeuta wspiera pacjentki w radzeniu sobie z własnymi lękami i atakami paniki. W pewnych sytuacjach, udział w sesjach grupowych może być zalecany, aby pacjentki poczuły, że nie są same w swoich obawach.

Wsparcie bliskich. Wsparcie rodziny i bliskich osób odgrywa istotną rolę w procesie pokonywania tokofobii. Otoczenie powinno wykazać zrozumienie i wrażliwość w kwestiach związanych z ciążą oraz porodem.

Świadomość. Wykształcenie świadomości stanowi kluczowy element w walce z tokofobią. Pomoc psychologiczna skierowana na okres przedporodowy niekoniecznie jest objęta polisą ubezpieczeniową. Dlatego ważne jest, aby kobiety korzystały z najbardziej wiarygodnych i obiektywnych źródeł informacji dotyczących procesu narodzin. Zalecane jest uzyskanie informacji od wykwalifikowanych położnych, zamiast poleganie na radach niespokojnych matek. Przydatne mogą okazać się również kursy dla kobiet w ciąży.

Aby minimalizować ryzyko rozwoju tokofobii, lekarze zalecają poświęcenie większej ilości czasu swoim ulubionym zajęciom, prowadzenie aktywnego trybu życia, ograniczenie stresu oraz częstszy kontakt z rozwijającym się dzieckiem.