Pęcherz nadreaktywny u kobiet

Pęcherz nadreaktywny u kobiet to zespół charakteryzujący się nagłą potrzebą oddania moczu, mimowolnym jego uwolnieniem i częstym parciem na oddanie moczu, także w nocy (nokturia). Czasami objawy występują pojedynczo. Pęcherz nadreaktywny overactive bladder (OAB) to zespół objawów, na który składa się pilna potrzeba oddania moczu z utratą moczu lub bez, częste oddawanie moczu w ciągu dnia – ponad 8 razy i w nocy więcej niż 1-2 razy.

Pęcherz nadreaktywny u kobiet to zaburzenie oddawania moczu, które pogarsza jakość życia i utrudnia socjalizację. Pęcherz nadreaktywny występuje u milionów pacjentów na całym świecie, niezależnie od rasy. Częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem, ale pilność , częste oddawanie moczu i nokturia nie są normalnymi oznakami starzenia. Kobiety powyżej 75 roku życia doświadczają nadpobudliwości pęcherzowej u 30-50%. Udowodniono, że im wyższy wskaźnik masy ciała, tym większe ryzyko rozwoju zespołu.

Przyczyny pęcherza nadreaktywny to zaburzenie nerwowo-mięśniowe, w którym mięsień wypieracza nadmiernie się kurczy podczas fazy napełniania, gdy objętość moczu jest mała. Postać idiopatyczną rozpoznaje się w przypadku braku przyczyn neurologicznych, metabolicznych lub urologicznych, które mogą naśladować diagnozę, na przykład raka, zapalenia pęcherza moczowego lub niedrożności cewki moczowej. Reakcja nadpobudliwa jest najczęściej spowodowana:

Stany neurologiczne . Urazy rdzenia kręgowego, choroby demielinizacyjne (stwardnienie rozsiane), zmiany rdzeniowe mogą prowadzić do dysfunkcji pęcherzowo-moczowej i powodować nietrzymanie moczu. Podobne zmiany zachodzą w polineuropatii cukrzycowej i alkoholowej .

Przyjmowanie leków . Niektóre leki powodują objawy zaburzeń związanych z pilnością. Zatem leki moczopędne powodują nietrzymanie moczu z powodu szybkiego napełniania zbiornika. Przyjmowanie leku prokinetycznego betanechol zwiększa perystaltykę jelit i dróg moczowych, czemu w niektórych przypadkach towarzyszy wzmożenie odruchów.

Inne choroby . Niewydolność serca , choroby naczyń obwodowych w fazie dekompensacji towarzyszą objawom nadpobudliwości. W ciągu dnia u takich pacjentów nadmiar płynu odkłada się w tkankach. W nocy większość tego płynu jest mobilizowana i wchłaniana do krwiobiegu, zwiększając w ten sposób diurezę nocną.

Czynniki ryzyka rozwoju nadreaktywnego pęcherza obejmują:

• Powikłany poród (przyłożenie pęsety, zerwanie mięśnia)

• Interwencje chirurgiczne uroginekologiczne

• Depresja

• Wiek kobiety > 75 lat

• Otyłość

• Spożycie alkoholu, kofeiny (powoduje przejściową wzmożenie odruchu wypieracza na skutek podrażnienia).

U niektórych kobiet w okresie menopauzy pojawiają się charakterystyczne objawy, które są związane z niedoborem estrogenów. Z drugiej strony hormonalna terapia zastępcza raka piersi u młodych chorych zwiększa ryzyko nadwrażliwości wypieracza.

Kora mózgowa, most oraz ośrodki kręgosłupa, współpracujące z obwodowym systemem nerwowym (zarówno autonomicznym, jak i somatycznym), odpowiadają za właściwe funkcjonowanie układu moczowego poprzez koordynację różnorodnych procesów. Jakiekolwiek zmiany – funkcjonalne czy morfologiczne – na którymkolwiek z tych poziomów, mogą prowadzić do dysfunkcji układu moczowego.

Omawiana choroba charakteryzuje się wieloczynnikowym charakterem, dotyczącym zarówno etiologii, jak i patofizjologii. Jej istotą jest nadwrażliwość detruzora, wynikająca z przyczyn neurogennych, miogennych lub idiopatycznych, co manifestuje się nagłym parciem na mocz oraz/lub nietrzymaniem moczu. Kluczową rolę w rozwoju nadaktywności detruzora, zwłaszcza w kontekście niedrożności i uszkodzeń rdzenia kręgowego, odgrywają receptory M-2.

Interakcja acetylocholiny z receptorem M-3 powoduje aktywację fosfolipazy C poprzez połączenie z białkami G, co skutkuje uwolnieniem jonów wapnia i skurczem mięśni gładkich. Zwiększona reaktywność na stymulację receptorów muskarynowych prowadzi do hiperrefleksji. Acetylocholina dodatkowo sprzyja skurczowi detruzora oraz aktywacji czuciowych włókien nerwowych, co w efekcie wywołuje nadreaktywność przejawiającą się częstomoczem, nocnym nietrzymaniem moczu oraz nagłym parciem na mocz.

W urologii klinicznej rozróżnia się dwa typy pęcherza nadreaktywnego: „suchy” pęcherz nadreaktywny i „mokry” pęcherz z towarzyszącym nietrzymaniem moczu na tle pilnego parcia. Hiperrefleksja może występować samodzielnie lub w połączeniu z wysiłkowym nietrzymaniem moczu. W celu usystematyzowania tej choroby, przeprowadza się także ocenę nasilenia objawów. W tym celu pacjenci wypełniają specjalny kwestionariusz, odnotowując charakterystykę oddawania moczu przez trzy dni. Na podstawie zebranych danych określa się stopień zaawansowania choroby:

• Łagodny. Zwiększona częstotliwość oddawania moczu w ciągu dnia, możliwy pojedynczy imperatywny impuls, epizodyczne nietrzymanie moczu (raz w tygodniu lub rzadziej). Objętość wydalanego moczu wynosi około 80-100 ml, a pojemność pęcherza utrzymuje się na poziomie 250-300 ml.

• Umiarkowany. Liczba mikcji w ciągu dnia równa lub przekraczająca 10, minimum dwa naglące parcia, epizody nietrzymania moczu, objętość wydalania 60-75 ml, pojemność pęcherza 200-220 ml.

• Poważny. Ponad 15 mikcji w ciągu dnia, co najmniej pięć naglących parć, częste epizody nietrzymania moczu (konieczność używania wkładek lub pieluszek).

Pęcherz nadreaktywny u kobiet objawy

Objawy związane z nadreaktywnym pęcherzem moczowym u kobiet są zróżnicowane i zależą od stopnia nasilenia schorzenia. Najczęściej występujące objawy to częste parcie na pęcherz, nawet przy jego małym napełnieniu, zwykle związane z oddawaniem niewielkich ilości moczu, a także silne, nagłe potrzeby mikcji i nietrzymanie moczu o charakterze pilnościowym. Niekiedy pojawia się również konieczność korzystania z toalety więcej niż dwa razy w nocy, co określa się mianem nokturii.

Czynniki zewnętrzne, takie jak dźwięk lejącej się wody, mogą wywołać niekontrolowany parcie na pęcherz. W zależności od nasilenia problemu, może dochodzić do mimowolnego wydalenia zarówno kilku kropli moczu, jak i większej jego ilości. Warto zauważyć, że częste oddawanie moczu i nokturia mogą występować niezależnie od nietrzymania moczu. Często po mikcji może utrzymywać się uczucie dyskomfortu w okolicy krocza.

Komplikacje

Nadreaktywny pęcherz moczowy może znacząco wpływać na jakość życia, prowadząc do problemów w interakcjach społecznych. Ciągłe obawy o dostępność toalety, nietrzymanie moczu podczas stosunku seksualnego i związany z nim nieprzyjemny zapach mogą prowadzić do rozwoju stanów depresyjnych. Dodatkowo, niekontrolowane oddawanie moczu może być przyczyną zapaleń skóry i egzemy.

Obecność patogennej mikroflory sprzyja częstym infekcjom dróg moczowych. W skrajnych przypadkach pęcherz może tracić swoją normalną pojemność, tworząc mikrocysty, które w najgorszym scenariuszu mogą wymagać interwencji chirurgicznej, a nawet prowadzić do niepełnosprawności.

Pęcherz nadreaktywny u kobiet rozpoznanie

Diagnozę pęcherza nadreaktywnego stawia urolog, bazując na wynikach badania fizykalnego, szczegółowego wywiadu oraz badań laboratoryjnych i instrumentalnych. Kobiety są często proszone o prowadzenie dziennika mikcji. W niektórych przypadkach konieczna może być konsultacja z neurologiem lub ginekologiem. Standardowy protokół diagnostyczny obejmuje:

• Badania laboratoryjne w przypadku wykrycia nieprawidłowości (takich jak leukocyturia czy bakteriuria), przeprowadza się badania bakteriologiczne w celu identyfikacji patogenów i określenia ich wrażliwości na antybiotyki. Badanie cytologiczne krwi w moczu jest wskazane, aby wykluczyć proces nowotworowy. Obecność glukozy w moczu może wymagać badań przesiewowych pod kątem cukrzycy.

• Diagnostyka instrumentalna USG układu moczowego z oceną pozostałego moczu po mikcji, cystoskopia, oraz kompleksowe badania urodynamiczne są zalecane w przypadkach podejrzeń o neurogenną etiologię, oporność na leczenie, czy w sytuacjach, gdy objawy mogą sugerować inne choroby (zapalenia, nowotwory, kamienie moczowe).

Różnicowanie diagnostyczne jest kluczowe przy dolegliwościach takich jak nietrzymanie moczu. Należy uwzględnić możliwość występowania procesów nowotworowych, zapalenia pęcherza moczowego czy zanikowego zapalenia pochwy, które mogą wynikać z niedoboru estrogenów. Symptomatologia ta może być również obserwowana w przypadku wypadania macicy oraz przetoki pęcherzowo-pochwowej.

Leczenie nadreaktywności pęcherza u kobiet

Zdiagnozowanie konkretnej przyczyny stanu chorobowego pozwala na skierowanie działań terapeutycznych na jej wyeliminowanie. Na przykład, w przypadku infekcji dróg moczowych stosuje się antybiotykoterapię, natomiast przy zanikowym zapaleniu cewki moczowej zalecane są kremy zawierające estrogen. W przypadku idiopatycznej formy nadreaktywności pęcherza stosuje się trzy główne metody terapeutyczne: zmianę zachowań, farmakoterapię oraz interwencje chirurgiczne. Wybór metody leczenia uzależniony jest od intensywności objawów oraz ich wpływu na codzienne funkcjonowanie pacjentki.

Terapia zachowawcza

W łagodnych i umiarkowanych przypadkach można zastosować środki zachowawcze. Do ich głównych form należą:

Terapia behawioralna. Jest to pierwszorzędna forma leczenia, często łączona z farmakoterapią. Rekomenduje się ograniczenie spożycia płynów na 3 godziny przed snem, unikanie alkoholu, kofeiny, pikantnych potraw i napojów gazowanych. Zaleca się również opracowanie regularnego harmonogramu oddawania moczu.

Ćwiczenia terapeutyczne polegają na wzmacnianiu mięśni dna miednicy poprzez regularne ćwiczenia. Użycie urządzeń dopochwowych, jak stożki, może zwiększyć efektywność terapii. Po 4-6 tygodniach regularnych ćwiczeń, około 70% pacjentek odnotowuje poprawę.

Elektrostymulacja dna miednicy polega na aplikowaniu impulsów elektrycznych indukujących skurcze mięśni. Stymulacja ta, przeprowadzana za pomocą sond doodbytniczych lub dopochwowych, jest często łączona z fizykoterapią.

Farmakoterapia

Leczenie farmakologiczne jest uznawane za metodę drugorzędową. Stosuje się:

• Leki przeciwmuskarynowe/antycholinergiczne, które mają działanie przeciwskurczowe i znieczulające.

• Selektywne agonisty receptora beta-3 adrenergicznego, które rozluźniają mięśnie pęcherza, zwiększając jego pojemność.

• Desmopresyna i jej analogi stosowane są w przypadkach neurologicznych genez nadreaktywności pęcherza.

• Blokery alfa-1 używane są do zmniejszenia oporu wewnątrzcewkowego.

• Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne są stosowane wyłącznie w terapii skojarzonej i na zalecenie neurologa lub psychiatry.

Chirurgia

Interwencje chirurgiczne są zarezerwowane dla przypadków opornych na leczenie zachowawcze lub w sytuacjach, gdy istnieją przeciwwskazania do stosowania leków. Do najczęściej stosowanych zabiegów należą:

• Cystoplastyka augmentacyjna ma na celu zwiększenie pojemności pęcherza poprzez wykorzystanie fragmentów innych tkanek pacjenta.

• Neurotomia krzyżowa i sromowa polega na przecięciu i zablokowaniu nerwów odpowiedzialnych za nadreaktywność pęcherza.

• Pyelostomia i epicystostomia wykonywane w celu alternatywnego odprowadzenia moczu, szczególnie w przypadkach związanych z zagrożeniem przewlekłą niewydolnością nerek.

• Neuromodulacja krzyżowa to metoda polegająca na stymulacji nerwu krzyżowego za pomocą słabego prądu elektrycznego, mająca na celu przywrócenie prawidłowej koordynacji oddawania moczu.

• Podanie toksyny botulinowej A jest stosowane w celu normalizacji napięcia mięśniowego, blokując przekazywanie sygnałów między komórkami nerwowymi a mięśniowymi. Wada tej metody polega na konieczności powtarzania zabiegu co 8-12 miesięcy.

Pęcherz nadreaktywny u kobiet rokowanie i zapobieganie

Wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie pozwalają uniknąć powikłań związanych z nadreaktywnym pęcherzem. Skuteczność terapii łączonej osiąga poziom około 90%, a zespół ten wymaga długotrwałego leczenia jako przewlekłe zaburzenie.

Zapobieganie obejmuje prowadzenie aktywnego trybu życia, unikanie używek takich jak nikotyna i alkohol, kontrolę poziomu cukru we krwi oraz stosowanie zbilansowanej diety. Istotne jest, aby leki potencjalnie wywołujące objawy nadreaktywności pęcherza były przepisywane przez lekarza. Terminowa konsultacja ze specjalistą przy pierwszych objawach dolegliwości urologicznych, właściwa identyfikacja przyczyny oraz odpowiednie leczenie są kluczowe dla pozytywnego rokowania.