Opadnięcie wątroby czyli hepatoptoza, jest stanem chorobowym, w którym wątroba przemieszcza się poniżej swojej normalnej anatomicznej pozycji. To zjawisko może wystąpić w kontekście nabytego lub wrodzonego braku narządu.
W większości przypadków obserwuje się formę nabytą tej choroby. Wypadanie narządów wewnętrznych może być wynikiem różnych czynników, takich jak ciąża, gwałtowna utrata wagi, nadmierna aktywność fizyczna, nagłe zmniejszenie objętości płynu w jamie brzusznej lub usunięcie dużego guza z jamy brzusznej, co może prowadzić do pojawienia się przestrzeni. Takie przyczyny opadnięcia wątroby częściej występują u dorosłych kobiet, podczas gdy u mężczyzn są znacznie rzadsze. W przypadku dzieci, opadnięcie wątroby jest wrodzoną anomalią, która wynika z wad struktury więzadeł wątroby lub wrodzonej dysplazji tkanki łącznej.
W warunkach normalnych, w pozycji leżącej, dolny brzeg wątroby znajduje się na wysokości 10 przestrzeni międzyżebrowej, a w pozycji stojącej opada on nie więcej niż o 1 cm. Izolowana hepatoptoza jest rzadka i zazwyczaj występuje jako wariant wrodzonej anomalii u dzieci. Osoby najbardziej narażone na hepatoptozę to kobiety i dzieci, podczas gdy mężczyźni rzadko doświadczają tego schorzenia. Choć nowoczesne techniki chirurgicznego leczenia hepatoptozy są ciągle udoskonalane, operacja jest stosowana jedynie jako ostateczność.
Prawie wszystkie przypadki hepatoptozy są nabyte. Istnieje wiele czynników mogących prowadzić do przemieszczenia narządów wewnętrznych, takich jak ciąża, nagła i znaczna utrata masy ciała, nadmierna aktywność fizyczna, redukcja długotrwałego wodobrzusza lub usunięcie dużego guza jamy brzusznej, a także procesy objętościowe w prawej jamie opłucnej. U dorosłych kobiet, te przyczyny przeważają, podczas gdy u mężczyzn występują znacznie rzadziej. U dzieci natomiast przyczyny hepatoptozy mają charakter wrodzony i wiążą się z nieprawidłową budową aparatu więzadłowego wątroby oraz wrodzoną dysplazją tkanki łącznej.
W utrzymaniu odpowiedniej pozycji narządów jamy brzusznej odgrywa rolę kilka czynników, w tym ciśnienie wewnątrzbrzuszne i wewnątrzjelitowe, ilość tłuszczu trzewnego oraz właściwe napięcie mięśni brzucha i przepony. Naruszenie któregokolwiek z tych elementów może prowadzić do zmiany względnego położenia narządów wewnętrznych, co z kolei może prowadzić do zaburzeń czynnościowych.
W przypadku nabytego lub wrodzonego braku narządu częściej zaobserwować można przemieszczanie narządów znajdujących się w prawej połowie jamy brzusznej, takich jak wątroba, nerki i prawy rogówka okrężnicy. Hepatoptoza jest uznawana za początkowy etap tego procesu: przemieszczająca się w dół wątroba naciska na prawą nerkę i prawy rogówka okrężnicy, powodując ich przemieszczenie w dół. Izolowana hepatoptoza jest rzadka i prawie zawsze towarzyszy jej prawostronna nefroptozoza. Często występuje także połączenie tych dwóch wariantów z prawostronną kolonoptozą. W niektórych przypadkach kąt okrężnicy jest określany w obszarze biodrowym po prawej stronie.
W odniesieniu do objawów, w większości przypadków opadnięcie wątroby może przebiegać bezobjawowo i nie powodować znacznego dyskomfortu dla pacjenta. W sytuacji znacznego opadania narządu, pacjent może doświadczać umiarkowanego bólu w prawym podżebrzu, promieniującego do dolnej części pleców, barku i prawej łopatki. Charakterystycznym objawem jest osłabienie lub ustąpienie bólu w pozycji leżącej. Podczas badania palpacyjnego wątroba może być wyczuwana znacznie poniżej łuku żebrowego, przy zachowaniu jej cienkości i gładkości. Czasem jednak trudno ją wyczuć, ponieważ nie tylko opada, ale także obraca się wokół osi, skierowując krawędź w dół i do tyłu.
W przypadku opadnięcia wątroby obserwuje się zwiększoną ruchliwość wątroby, co może prowadzić do przemieszczenia naczyń i pęcherzyka żółciowego. To może skutkować dolegliwościami kolki wątrobowej. W przypadku schyłkowego zwężenia tętnicy wątrobowej może pojawić się niedokrwienie narządu, co nasila dolegliwości bólowe. W pozycji leżącej objawy te mogą się zmniejszać. W skrajnych przypadkach może dojść do zwężenia jelita i rozwinięcia się niedrożności.
Diagnoza opadnięcia wątroby często jest stawiana po dokładnym badaniu pacjenta. Zwykle pacjenci zgłaszają się do lekarza z powodu innych dolegliwości, a dopiero dodatkowe badania pozwalają wykryć wypadnięcie wątroby. Po ocenie wyników prób wątrobowych i innych badań, pacjent może zostać skierowany na badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej, irygografię z kontrastem doustnym w pozycji pionowej oraz rezonans magnetyczny wątroby i dróg żółciowych.
W przypadku łagodnej hepatoptozy zazwyczaj nie jest konieczne stosowanie aktywnych środków terapeutycznych. Wzmocnienie ogólne organizmu może pomóc w przywróceniu wątroby do prawidłowej pozycji. Dieta bogata w kalorie i białko może pomóc w przywróceniu prawidłowej masy ciała. Ćwiczenia fizjoterapeutyczne i pływanie mogą okazać się pomocne w wzmacnianiu mięśni brzucha i poprawie samopoczucia.
W przypadku znacznego opadnięcia wątroby, konieczne może być leczenie chirurgiczne.
Aby zapobiegać opadnięciu wątroby, ważne jest przestrzeganie zbilansowanej diety, regularnej umiarkowanej aktywności fizycznej oraz utrzymanie odpowiedniej masy ciała. Kobiety planujące ciążę powinny wzmocnić mięśnie brzucha i w razie potrzeby nosić odpowiedni bandaż podczas ciąży.