Nadczynność tarczycy u dzieci

Niedoczynność tarczycy to schorzenie endokrynologiczne wynikające z niedoboru hormonów tarczycy. Możliwe jest, że ma ono źródło w niewystarczającej produkcji tych substancji lub ich nieprawidłowym postrzeganiu przez komórki organizmu. U dzieci, niedoczynność tarczycy wymaga natychmiastowej diagnostyki oraz efektywnego leczenia, aby zapobiec zaburzeniom rozwojowym. Wczesne skonsultowanie się z doświadczonym endokrynologiem zwiększa szansę na szybką diagnozę i minimalizację negatywnych skutków choroby.

Tarczyca zaczyna funkcjonować już w 12 tygodniu ciąży, wydzielając trzy kluczowe hormony: tyroksynę (T4) i trójjodotyroninę (T3). Te substancje są niezbędne dla prawidłowego rozwoju organów i tkanek, w tym kory mózgowej, która odpowiada za zaawansowaną aktywność nerwową.

Zdrowa tarczyca jest istotna przez całe życie, ale jej rola w dzieciństwie jest szczególnie ważna. Niedobór hormonów tarczycy może prowadzić do opóźnienia rozwoju fizycznego i psychicznego, późniejszego dojrzewania, a także do zaburzeń metabolizmu i termoregulacji.

Nadczynność tarczycy diagnozuje się u 20-25 na 100 tysięcy dzieci, najczęściej w wieku przed i w okresie dojrzewania. U dziewcząt ryzyko wystąpienia tej choroby jest około 8 razy wyższe niż u chłopców. Wśród niemowląt i małych dzieci nadczynność tarczycy stwierdza się rzadko - poniżej 8 przypadków na 1 milion. Terminy "nadczynność tarczycy" i "tyreotoksykoza" często stosowane są zamiennie, choć pierwszy odnosi się do zwiększonej aktywności tarczycy, a drugi do toksycznego wpływu hormonów tarczycy na tkanki. Często obie te choroby współwystępują u dzieci, ale czasami możliwe jest rozróżnienie nadczynności tarczycy.

U noworodków nadczynność tarczycy może być związana z występowaniem wola toksycznego u matki. W czasie ciąży, organizm kobiety produkuje specyficzne przeciwciała, które przenikając przez łożysko, przyłączają się do receptorów tyreocytów i nasilają syntezę hormonów tarczycy. Wśród starszych dzieci, nadczynność tarczycy może mieć różne przyczyny, w tym:

• Choroba Gravesa - Basedowa. Wole toksyczne rozproszone jest przyczyną do 80% przypadków chorób w dzieciństwie. Stała stymulacja receptorów TSH w tyreocytach prowadzi do powiększenia tarczycy i wzrostu jej aktywności hormonalnej. Możliwe jest także wystąpienie nadczynności tarczycy z wolem wieloguzkowym toksycznym.

• Zapalenie tarczycy Hashimoto. Zwiększona produkcja i wydzielanie hormonów tarczycy występuje w fazie nadczynności tarczycy, często na początku choroby. Procesy autoimmunologiczne stymulują tarczycę, prowadząc do częściowego zniszczenia komórek i zwiększenia uwalniania hormonów do krwiobiegu.

• Inne rodzaje zapalenia tarczycy. Objawy nadczynności tarczycy czasami występują u dzieci z ostrym zapaleniem tarczycy spowodowanym infekcją bakteryjną. Nadczynność tarczycy może również wystąpić w przypadku podostrego zapalenia tarczycy, którego przyczyną są czynniki wirusowe.

• Gruczolak przysadki mózgowej. W sytuacji, gdy w przysadce mózgowej rozwija się hormonalnie aktywny guz, dochodzi do wzmożonej syntezy TSH, co z kolei stymuluje tyreocyty do zwiększonej produkcji tyroksyny i trójjodotyroniny. Podobne zaburzenia mogą występować również w przypadku choroby podwzgórza, które wpływa na wydzielanie tyroliberyn.

Wzmożona aktywność hormonów tarczycowych wynika z działania przeciwciał stymulujących tarczycę lub zwiększonego poziomu regulatorów hormonalnych, takich jak TSH i hormony uwalniające tyreotropinę, we krwi. To prowadzi do sytuacji, w której do krwiobiegu trafiają nieadekwatne ilości hormonów T3 i T4. Te hormony, łącząc się z receptorami w różnych tkankach, wywołują niekorzystne efekty fizjologiczne.

Pod normalnymi warunkami hormony tarczycy odgrywają kluczową rolę w licznych procesach biochemicznych, dlatego ich nadmiar prowadzi do zakłóceń na poziomie całego organizmu. U dzieci obserwuje się procesy kataboliczne, a także zaburzenia metabolizmu węglowodanów i lipidów. Nadmiar hormonów tarczycowych wywiera toksyczny wpływ na układ sercowo-naczyniowy i nerwowy, a w okresie dziecięcym może negatywnie wpływać na rozwój psychiczny.

Klasyfikacja nadczynności tarczycy obejmuje trzy rodzaje zaburzeń: pierwotne, wynikające z uszkodzenia samej tarczycy, wtórne, związane z dysfunkcją przysadki mózgowej, oraz trzeciorzędowe, powiązane z chorobami podwzgórza. W endokrynologii dziecięcej istotne jest klasyfikowanie zespołu według objawów klinicznych, gdzie rozróżnia się trzy typy:

Subkliniczny - łagodna forma nadczynności tarczycy, z niewyraźnymi lub brakującymi objawami klinicznymi. Diagnoza opiera się wyłącznie na profilu hormonalnym.

Oczywisty - klasyczna postać nadczynności tarczycy o umiarkowanym nasileniu, charakteryzująca się wyraźnym obrazem klinicznym w połączeniu ze zmianami laboratoryjnymi.

Skomplikowany - niekorzystna odmiana, w której standardowe objawy nadczynności tarczycy współistnieją z uszkodzeniami serca, układu nerwowego oraz narządów miąższowych.

Nadczynność tarczycy u dzieci objawy

U niemowląt, objawy kliniczne nadczynności tarczycy często ujawniają się już w pierwszym miesiącu życia. Do najczęściej obserwowanych należą zaburzenia trawienne takie jak wymioty czy biegunka, trudności w karmieniu piersią, zwiększony poziom niepokoju oraz problemy ze snem. W niektórych przypadkach, u noworodków może być widoczne powiększenie tarczycy. Zazwyczaj, u noworodków z nadczynnością tarczycy, objawy te stopniowo ustępują w ciągu pierwszych sześciu miesięcy życia.

W późniejszym okresie noworodkowym, na pierwszy plan wysuwają się objawy psycho-emocjonalne. U dzieci mogą rozwijać się takie stany jak nieuzasadniona drażliwość, nadpobudliwość, kapryśność czy skłonności do agresji. Dzieci w wieku szkolnym mogą wykazywać gorsze wyniki w nauce, co jest spowodowane trudnościami w skupieniu uwagi i podejmowaniu wysiłków woli.

Do objawów fizjologicznych zalicza się nietolerancję ciepła i duszności, nadmierną potliwość oraz drżenie palców. Często dzieci skarżą się na niekomfortowe uczucie szybkiego bicia serca i bóle głowy, które mogą wynikać z podwyższonego ciśnienia krwi. Objawy ze strony układu pokarmowego obejmują wzmożone wypróżnienia i sporadyczne skurcze jelitowe. Zauważa się również szybką utratę wagi mimo nienaruszonego apetytu.

Inną grupą objawów są te związane z chorobą leżącą u podstawy nadczynności tarczycy. W przypadku ostrego zapalenia tarczycy, obserwuje się gorączkę, silny ból w przedniej części szyi i trudności w połykaniu. W przypadku postaci podostrej - niska gorączka i umiarkowany ból w projekcji narządu. Wytrzeszcz oczu jest charakterystyczny wyłącznie dla nadczynności tarczycy wywołanej chorobą Gravesa-Basedowa.

W przypadku noworodków z tyreotoksykozą, ryzyko negatywnych następstw wynosi około 15%. U niemowląt mogą wystąpić zaburzenia psychoruchowe, opóźnienie wzrostu oraz kraniosynostoza, czyli przedwczesne kostnienie szwów czaszkowych prowadzące do mikrokranii. Niezdiagnozowana w porę nadczynność tarczycy u noworodka może skutkować śmiertelnymi konsekwencjami.

Wśród wszystkich grup wiekowych, najpoważniejszym powikłaniem jest przełom tyreotoksyczny. Bez szybkiej interwencji medycznej, stan ten może zagrażać życiu dziecka, objawiając się zaburzeniami rytmu serca, przełomem nadciśnieniowym i ostrą niewydolnością serca. W jego wyniku może pojawić się delirium, prowadzące do śpiączki i ostatecznie śmierci.

Nadczynność tarczycy u dzieci rozpoznanie

Diagnostyka nadczynności tarczycy rozpoczyna się od badania fizykalnego przez endokrynologa dziecięcego. Lekarz zwraca uwagę na ewentualne powiększenie tarczycy, charakterystyczne szmery serca wykrywalne podczas osłuchiwania oraz na obecność nietypowych objawów ocznych. W ramach oceny neurologicznej, często odnotowuje się zmniejszoną siłę i napięcie mięśni. Następuje wówczas wykonanie diagnostyki instrumentalnej i laboratoryjnej, która obejmuje:

• USG tarczycy. Wykorzystywane do zidentyfikowania powiększenia gruczołu oraz jego niejednorodnej struktury, szczególnie w przypadkach autoimmunologicznego zapalenia tarczycy lub wola rozlanego. Wole wieloguzkowe prezentuje się jako indywidualne ogniska chorobowe na tle zdrowego miąższu. Szczególną uwagę zwraca się na hipoechogeniczne formacje o niejasnych konturach i zwapnieniach.

• Scyntygrafia tarczycy. Przeprowadzana w celu szczegółowej analizy funkcjonalnej narządu. Charakterystycznym objawem nadczynności tarczycy jest zwiększone wchłanianie radiofarmaceutyków, a czasami w wynikach widoczne są izolowane „gorące węzły”.

• EKG. Niezbędne do oceny stanu układu sercowo-naczyniowego oraz wykrywania potencjalnych uszkodzeń wtórnych. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w EKG, endokrynolog może zalecić wykonanie echokardiografii i konsultację z kardiologiem dziecięcym.

• Badania hormonalne. W kontekście nadczynności tarczycy, obserwuje się zwiększenie poziomu wolnych hormonów T3 i T4, a także wzrost miana przeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej (TPO), tyreoglobulinie (TG) i receptorom TSH. Poziom hormonu przysadkowego TSH jest obniżony w pierwotnej formie choroby i podwyższony w jej postaciach wtórnych i trzeciorzędnych.

Nadczynność tarczycy u dzieci leczenie

Leczenie nadczynności tarczycy u dzieci obejmuje terapię zachowawczą, gdzie kluczowe jest ograniczenie aktywności fizycznej. To pomaga uniknąć problemów z termoregulacją i nadmiernym obciążeniem mięśnia sercowego. W diecie dzieci wyklucza się kawę i mocną herbatę, a nastolatkom stanowczo odradza się spożywanie napojów energetyzujących oraz alkoholu. Do momentu znormalizowania poziomu hormonów ogranicza się również spożycie jodu i środków kontrastowych.

W leczeniu farmakologicznym nadczynności tarczycy stosuje się tyrostatyki, które hamują produkcję hormonów i przywracają zdrowie dziecka. Terapia trwa zazwyczaj od roku do półtora roku i wymaga regularnego monitorowania stężenia wolnej T4 oraz stopniowego włączania terapii zastępczej lewotyroksyną. W przypadkach długotrwałego i nieskutecznego stosowania terapii tyreostatycznej, u dzieci powyżej 5. roku życia z ciężką nadczynnością tarczycy i tyreotoksykozą, możliwe jest zastosowanie jodu radioaktywnego. Beta-blokery są wykorzystywane do normalizacji czynności serca i zwiększenia wydolności mięśnia sercowego, niwelując objawy i zapobiegając rozwojowi powikłań kardiologicznych.

W sytuacjach, gdy leczenie farmakologiczne przez 12-18 miesięcy nie przynosi efektów lub w obecności dużych guzów, u dzieci z nawrotową nadczynnością tarczycy stosuje się interwencję chirurgiczną, czyli wycięcie tarczycy. Przed operacją zaleca się leczenie tyreostatykiem do osiągnięcia stanu eutyreozy. Po zabiegu kontroluje się poziomy parathormonu i wapnia, a w razie potrzeby suplementuje witaminę D.

Nadczynność tarczycy u dzieci rokowanie zapobieganie 

Rokowania są dobre – stabilna remisja występuje u około 70% dzieci poddanych leczeniu. Wynik zależy od przyczyny i stopnia zwiększenia stężenia hormonów tarczycy, szybkości redukcji wola oraz obecności chorób współistniejących. Pierwotna profilaktyka nadczynności tarczycy skupia się na zapobieganiu chorobom endokrynologicznym, które mogą prowadzić do zaburzeń funkcji tarczycy.