Mięśniaki oraz polipy to rodzaje guzów macicy. Mięśniaki mogą występować w różnych miejscach macicy, zaś polipy zwykle łączą się z jej błoną śluzową, czyli endometrium lub kanałem szyjki macicy, rzadziej z pochwą. Często trudno jest odróżnić małe mięśniaki od małych polipów zwłaszcza, jeśli znajdują się w jamie macicy. Oba mogą prezentować się, jako czerwone zmiany wielkości wiśni, z towarzyszącym krwawieniem. Istotne jest rozróżnienie tych guzów, mimo że ryzyko ich złośliwości jest niewielkie, nieco częściej występuje to w przypadku polipów.
Mięśniaki macicy to najczęściej spotykane guzy w kobiecej miednicy. Powstają one z komórek mięśniowych i fibroblastów, które tworzą tkankę włóknistą macicy. Mogą osiągać rozmaite rozmiary, od kilku milimetrów do ponad 15 cm średnicy.
Mięśniaki klasyfikuje się zarówno według rozmiaru, jak i lokalizacji. Możliwe lokalizacje to:
Podsurowicze – wystające na zewnątrz macicy, lecz rozwijające się w jej mięśniu.
Śródścienne – rosnące wyłącznie w warstwie mięśniowej macicy.
Podśluzówkowe – częściowo lub całkowicie w jamie macicy.
Szyjne – rozwijające się w szyjce macicy lub jej dolnej części.
Więzadło szerokie – znajdujące się w tkankach bocznych macicy.
Uszypułowane – rozwijające się na zewnątrz macicy, ale przyłączone do niej łodygą.
Przyczyny rozwoju mięśniaków macicy są nadal przedmiotem badań. Wiadomo, że częstość ich występowania wzrasta z wiekiem, szczególnie u kobiet w okresie rozrodczym. Rasa odgrywa rolę – u kobiet czarnoskórych ryzyko jest wyższe niż u kobiet o jasnej karnacji, natomiast u kobiet azjatyckich mięśniaki występują najrzadziej.
Mięśniaki są częstsze u kobiet, które zostały matkami lub wczesno zaczęły stosować antykoncepcję hormonalną. Hormon estrogen jest kluczowy dla ich wzrostu, stąd po menopauzie, gdy poziom estrogenów spada, mięśniaki zwykle się zmniejszają. Nie występują one przed okresem dojrzewania.
Zauważono też związek między mięśniakami a wyższym wskaźnikiem masy ciała (BMI). Dieta, na przykład spożycie czerwonego mięsa, niedobory witaminy D i nadmierne picie alkoholu, mogą wpływać na ryzyko ich wystąpienia. Nie stwierdzono jednak związku między paleniem a mięśniakami. Badania wskazują również na możliwy czynnik genetyczny.
Objawy mięśniaków często są nieobecne, szczególnie w przypadku małych mięśniaków, i mogą zostać wykryte przypadkowo podczas badania ultrasonograficznego, na przykład w trakcie ciąży.
Do typowych objawów należą obfite krwawienia miesiączkowe, często z skrzepami. Mięśniaki podśluzówkowe mogą powodować plamienia między cyklami lub nawet po menopauzie. Intensywne krwawienia są związane z:
Licznymi mięśniakami
Dużymi mięśniakami, szczególnie tymi większymi niż 5-6 cm
Mięśniakami obejmującymi jamę macicy
Duże mięśniaki mogą wywierać nacisk na sąsiednie organy, jak jelita czy pęcherz, powodując różne objawy. Mogą również powodować ból pleców. Silne krwawienia miesiączkowe z obecnością skrzepów mogą wiązać się z bólem skurczowym macicy. Zazwyczaj mięśniaki nie powodują bólu, chyba, że w czasie ciąży, kiedy mogą przejść degenerację pod wpływem hormonów wytwarzanych przez łożysko. Proces ten nazywa się zwyrodnieniem czerwonym i może wiązać się z krwawieniem do mięśniaka. Mięśniaki mogą również wpływać na płodność, szczególnie jeśli zlokalizowane są blisko jajowodów. Mięśniaki podśluzówkowe mogą zakłócać implantację ciąży w błonie śluzowej macicy.
Polipy to wynik rozwijającej się tkanki gruczołowej, obecnej w wielu narządach, w tym w wyściółce macicy oraz kanale szyjki macicy. Te twory można odnaleźć również w przewodzie pokarmowym, często w jelicie grubym, w jamie nosowej i rzadziej w pochwie, gdzie często są umiejscowione na szypułce. Endometrialne polipy powstają przez przerost gruczołów w jamie macicy, często z widocznymi naczyniami krwionośnymi. Mają różnorodną wielkość i są typowe dla kobiet w wieku rozrodczym oraz pomenopauzalnym. Ich dokładna przyczyna pozostaje nieznana, ale za ich rozwój mogą odpowiadać: leki przeciwrakowe, hormony estrogenowe i progesteronowe, otyłość, terapia hormonalna w okresie menopauzy oraz czynniki genetyczne.
Polipy mogą pojawiać się u kobiet po okresie dojrzewania i w różnym wieku. U niektórych występują polipy nawracające lub liczne. Ich rozmiar waha się od kilku milimetrów do 2-3 cm, a nawet większych.
Objawy polipów bywają nierozpoznane, często wykrywane są przypadkowo podczas badania USG. Kobiety leczone antyestrogenami, takimi jak tamoksyfen, w ramach terapii raka piersi, poddają się corocznym badaniom USG, ze względu na związek tych leków z polipami lub pogrubieniem błony śluzowej macicy. Typowe objawy obejmują:
Obfite krwawienie miesiączkowe, szczególnie przy licznych lub dużych polipach,
Krwawienie między miesiączkowe zazwyczaj, jako nietypowe plamienie w cyklu miesiączkowym,
Niepłodność, gdy polipy zakłócają implantację, przypominając działanie wkładki wewnątrzmacicznej,
Potencjalne ryzyko nowotworu złośliwego, zwłaszcza w przypadku kobiet z nieprawidłowym krwawieniem. Ryzyko to jest trzykrotnie wyższe u kobiet po menopauzie, a prawdopodobieństwo występowania nowotworu złośliwego w przypadku polipa wynosi około 4%.
Różnice między mięśniakami a polipami
Mięśniaki i polipy to guzy, które zazwyczaj lokalizują się w macicy lub szyjce macicy. Różnią się one przyczynami, często wielkością i położeniem. Mięśniaki, mogące osiągać znacznie większe rozmiary, charakteryzują się bardziej solidnymi naroślami i mają odmienne znaczenie kliniczne.
Diagnozowanie mięśniaków i polipów
Często wykrywa się przez badanie kliniczne lub na podstawie charakterystycznych objawów. Decydujące jest badanie ultrasonograficzne, pozwalające ocenić położenie, rozmiar i ucisk na sąsiadujące organy.
Polipy, również diagnozowane na podstawie objawów, są identyfikowane przez badanie ultrasonograficzne, zwykle znajdując się w jamie endometrium.
Leczenie mięśniaków zależy od ich rozmiaru, objawów i położenia. Niewielkie, niepowodujące znaczących problemów, monitoruje się poprzez roczne badania USG.
Mięśniaki wywołujące intensywne krwawienie lub objawy uciskowe mogą wymagać interwencji chirurgicznej, np. miomektomii (usunięcia mięśniaka) lub histerektomii (usunięcia macicy). Metody zachowawcze, jak leczenie farmakologiczne, podgrzewanie w mikrofalach czy embolizacja (zablokowanie dopływu krwi), często jedynie zmniejszają mięśniaki, nie eliminując ich całkowicie.
Mięśniaki nowotworowe określa się mianem mięsaków. Złośliwe mięśniaki bywają trudne w diagnozie. Objawy mogące wzbudzić niepokój to:
Szybki wzrost widoczny na ultrasonografii
Odczuwalny ból
Nawracające nieprawidłowe krwawienia (szczególnie pomenopauzalne)
Podejrzane wyniki obrazowania
Obfity dopływ krwi do guza
Polipy, zwykle małe i często niewymagające interwencji, usuwa się w przypadku nieprawidłowego krwawienia lub wzrostu. Podczas histerektomii lub miomektomii u kobiet przed menopauzą jajniki zazwyczaj pozostają, co nie zmienia stanu hormonalnego.
Jednak duże polipy, zwłaszcza o średnicy powyżej 10 mm lub powiększające się w badaniach USG, można usunąć histeroskopowo, w znieczuleniu ogólnym, za pomocą specjalnych narzędzi. Usunięty materiał kieruje się do badania histopatologicznego, co dotyczy również mięśniaków i histerektomii. Mięśniaki i polipy endometrium to najczęściej spotykane guzy w żeńskich narządach płciowych.