Desocjalizacja

Desocjalizacja to proces, w którym jednostka traci nabyte doświadczenia społeczne z różnych przyczyn, co wpływa na jej aktywność życiową i możliwości samorealizacji w środowisku społecznym. Desocjalizacja jednostki obejmuje rezygnację z dotychczasowych wartości, postaw, zachowań i przestrzegania norm społecznych.

W obecnej fazie rozwoju społeczeństwa różne grupy społeczne i kategorie ludności doświadczają desocjalizacji. Objawia się to wzrostem przestępczości, liczbą dzieci ulicy i sierot, oraz wzrostem liczby osób uzależnionych od narkotyków i alkoholu.

W psychologii, desocjalizacja oznacza utratę lub świadome odrzucenie określonych norm społecznych, ustalonych zasad, stylu życia oraz ról społecznych. Aby zrozumieć tę koncepcję, należy najpierw zrozumieć ideę instytucji totalnych. Są to zamknięte systemy społeczne, w których duża grupa ludzi, odizolowana od społeczeństwa, żyje w ścisłej kontroli. Przykłady to więzienia, bazy wojskowe, szpitale psychiatryczne, prywatne szkoły z internatem, statki na morzu.

Wchodząc do instytucji totalnej, człowiek jest odizolowany od społecznego świata, zmuszany do porzucenia swoich starych norm, wartości i zachowań. Ten proces nazywa się desocjalizacją. Człowiek traci swoją dawną tożsamość.

Desocjalizacja może występować także poza instytucjami totalnymi, na przykład gdy ktoś traci określoną rolę społeczną i z nią związany prestiż lub władzę. Proces ten wymaga porzucenia starych poglądów i zachowań, co może prowadzić do kryzysu tożsamości. Przykładowo, sportowiec przechodzący na emeryturę może odczuwać utratę własnej tożsamości.

Desocjalizacja może również oznaczać stopniowe wycofywanie się z kontaktów społecznych i komunikacji interpersonalnej. Na przykład osoba cierpiąca na poważne zaburzenie psychiczne, jak schizofrenia, może tracić swoje miejsce w społeczeństwie. Wraz ze starzeniem się, ludzie mogą również 'wycofywać się' ze społeczeństwa, tracąc swoje umiejętności i zdolności fizyczne oraz psychiczne.

Desocjalizacja wiąże się z pojęciem resocjalizacji, która oznacza przyjęcie nowej tożsamości lub roli społecznej. Resocjalizacja następuje po desocjalizacji i oznacza akceptację nowych norm, wartości i wzorców zachowań. Jest ona niezbędna w przypadkach odbywania kary pozbawienia wolności, służby wojskowej czy pobytu w placówkach medycznych, gdzie jednostka musi zaadaptować się do nowych zasad.

Proces resocjalizacji jest zazwyczaj bardziej skomplikowany i stresujący niż desocjalizacja.

Podobnie jak desocjalizacja, resocjalizacja może zachodzić także poza instytucjami totalnymi, na przykład podczas ważnych etapów życia takich jak małżeństwo, rozwód, śmierć współmałżonka czy przejście na emeryturę. W tych sytuacjach osoba jest zmuszona do przyjęcia nowej roli społecznej.

Socjalizacja dzieli się na etapy pierwotne i wtórne.

Pierwotny etap socjalizacji ma miejsce w trakcie interpersonalnych relacji w małych grupach, takich jak interakcje z rówieśnikami, nauczycielami, rodzicami i innymi.

Natomiast wtórny etap socjalizacji odbywa się podczas interakcji z większymi grupami społecznymi oraz instytucjami, na przykład z kierownictwem wyższych instytucji edukacyjnych, urzędnikami służby cywilnej i tym podobnymi.

Desocjalizacja może osiągać różnorodne poziomy. W przypadku ciężkiej desocjalizacji, osoba często nie jest w stanie w pełni odzyskać utraconych wartości i ról społecznych. Przykładowo, może to mieć miejsce po pobycie w więzieniu, szpitalu psychiatrycznym, obozie koncentracyjnym itd.

W sytuacji łagodnej desocjalizacji, istnieje możliwość odzyskania utraconych umiejętności i doświadczenia społecznego.

Komplikacje wynikające z desocjalizacji obejmują:

• Degradację osobowości;

• Całkowitą utratę statusu społecznego;

• Zachowania nielegalne i przestępcze;

• Problemy w relacjach osobistych i rodzinnych;

• Bezrobocie i ubóstwo;

• Uzależnienie od narkotyków.

Warto podkreślić, że desocjalizacja stanowi zagrożenie nie tylko dla samej osoby, ale również dla jej bliskich, a nawet dla całego społeczeństwa. Przestępcze zachowania i lekceważenie norm społecznych są bezpośrednim zagrożeniem dla życia i dobrostanu innych osób oraz dla stabilności społecznej.

Proces desocjalizacji może przebiegać z różnym nasileniem, od łagodnej utraty orientacji w środowisku społecznym, aż po pełną alienację od społeczeństwa.

Wśród głównych symptomów desocjalizacji wymienia się: problemy z nawiązywaniem relacji społecznych, ignorowanie norm i zasad społecznych, utratę dotychczasowych wartości i doświadczeń, dewiacyjne i przestępcze zachowania, pasożytnictwo społeczne, nieodpowiedzialność oraz lekkomyślność.

Desocjalizacja może występować w każdym wieku, włączając w to dzieciństwo. Symptomami desocjalizacji u dzieci są: brak zainteresowania nauką, konflikty, agresja, oszustwa, kradzieże, łamanie norm szkolnych, narkomania oraz przedwczesna aktywność seksualna.

Do głównych przyczyn desocjalizacji należą:

• Dorastanie w dysfunkcyjnym i niemoralnym środowisku rodzinnym;

• Brak miłości ze strony rodziców;

• Molestowanie w dzieciństwie;

• Długotrwały pobyt w placówce medycznej z powodu ciężkiej choroby fizycznej lub psychicznej;

• Odbywanie kary pozbawienia wolności;

• Negatywny wpływ nowoczesnych technologii, urządzeń elektronicznych i Internetu;

• Zaburzenia osobowości i psychiczne;

• Uzależnienie od narkotyków lub alkoholu;

• Śmierć bliskiej osoby;

• Wymuszona izolacja, na przykład podczas choroby czy kwarantanny;

• Praca zdalna;

• Przejście na emeryturę;

• Udział w działaniach wojennych;

• Utrata pracy (zwolnienie);

• Inwalidztwo;

• Urlop macierzyński.

Lekarz, badając pacjenta, przeprowadza rozmowę i, w miarę potrzeby, konsultuje się również z członkami jego rodziny, zbierając anamnezę i wywiad. Szczególną uwagę zwraca na zachowanie pacjenta, jego mimikę, emocje oraz sposób mówienia. Ponieważ niektóre zaburzenia psychiczne mogą naśladować desocjalizację (jak na przykład fobia społeczna czy socjopatia), istotne jest, aby lekarz dokonał diagnostyki różnicowej. Resocjalizacja to zbiór działań społecznych skierowanych do osób, które obrały antyspołeczną ścieżkę życia. W tym procesie mogą uczestniczyć różne grupy, takie jak zespoły pracownicze, edukacyjne, wojskowe, organizacje publiczne, organy ścigania oraz ośrodki rehabilitacyjne. Głównym celem jest eliminacja aspołecznych ról i zachowań oraz utrwalanie pozytywnych wzorców wartości społecznych.

Dorośli, u których doszło do desocjalizacji osobowości, często wymagają wsparcia psychoterapeutycznego. W trakcie sesji terapeutycznych lekarz pomaga pacjentowi w nawiązywaniu kontaktów społecznych, zmianie myślenia i zachowań, a także w przepracowywaniu lęków.

W przypadku dzieci z zespołem desocjalizacji potrzebna jest długotrwała współpraca edukacyjna nauczycieli, psychologów i rodziców.

Często, w mniej zaawansowanych przypadkach, proces resocjalizacji kończy się sukcesem, a osoba wraca do normalnego życia publicznego i społecznego. Ogólne środki zapobiegawcze przed desocjalizacją obejmują:

Unikanie używania narkotyków i alkoholu;

Wychowywanie dziecka w zdrowym środowisku psychologicznym;

Ograniczenie czasu spędzanego przez dzieci z urządzeniami elektronicznymi, takimi jak tablety, komputery, smartfony;

Aktywne uczestnictwo w wydarzeniach społecznych i działalności społecznej.