W życiu każdej kobiety nadchodzi moment, gdy naturalny cykl menstruacyjny ustaje, a funkcje rozrodcze ulegają zanikowi. Jajniki przestają produkować estrogeny, co prowadzi do zmian w organizmie, w tym również psychologicznych. Zaznacza się wahania nastroju, zwiększone poczucie niepokoju, drażliwość, łatwość do płaczu oraz zaburzenia pamięci. Często te objawy są bagatelizowane i uważane za typowe dla okresu menopauzy. Jednak z czasem te zaburzenia nastroju mogą przerodzić się w depresję okołomenopauzalną.
Zanik miesiączki przez 12 kolejnych miesięcy jest głównym kryterium menopauzy. Zazwyczaj menopauza występuje między 45 a 55 rokiem życia, ze średnią wieku 51 lat. Zespół menopauzalny charakteryzuje się: uderzeniami gorąca, tachykardią, nadmiernym poceniem, bólami głowy, nieregularnymi miesiączkami, krwawieniem z macicy, zaburzeniami snu, wzrostem masy ciała, nietrzymaniem moczu, bólami stawów i mięśni. Do objawów psychologicznych należą: zwiększony niepokój, drażliwość, obniżona koncentracja i spadek nastroju. Zmiany te wynikają z obniżonego poziomu estrogenów i syntezy tryptofanu, prekursora serotoniny, odpowiedzialnego za dobry nastrój. Niski poziom serotoniny jest podstawą rozwoju depresji.
Depresja okołomenopauzalna to zaburzenie psychiczne wywołane zmianami hormonalnymi, charakteryzujące się obniżeniem nastroju i aktywności, trwałym uczuciem smutku i melancholii. Menopauza stanowi wyzwanie, związane ze starzeniem się: zmniejszeniem elastyczności skóry, pojawieniem się zmarszczek i siwych włosów, łamliwością i matowieniem włosów, nadmiernym przyrostem masy ciała i zatrzymywaniem płynów. Towarzyszą temu myśli o utracie pierwotnej roli i niemożności ponownego zostania matką, co może prowadzić do objawów depresji menopauzalnej. Depresja w menopauzie charakteryzuje się przygnębionym nastrojem, brakiem radości, obawą przed starością i o własne zdrowie. U kobiet, które w młodości doświadczały ciężkiego zespołu napięcia przedmiesiączkowego, ryzyko tego zaburzenia jest wyższe, a także mogą występować nagłe, nieuzasadnione wahania nastroju.
Objawy depresji, które mogą pojawić się w okresie menopauzy, są powiązane z różnorodnymi czynnikami. Zalicza się do nich m.in. zmiany hormonalne, skłonność do zaburzeń nastroju, a także ekspozycję na stresory. Podobne zmiany hormonalne w innych okresach życia reprodukcyjnego kobiety, na przykład po porodzie, także mogą wpływać na nasilenie objawów depresji menopauzalnej.
Główne przyczyny depresji w okresie menopauzy obejmują
Nierównowagę hormonalną, w tym brak estrogenu i progesteronu.
Nasilenie objawów zespołu menopauzalnego, takich jak uderzenia gorąca, nadmierne pocenie się, tachykardia, zawroty głowy.
Niekorzystne czynniki psychologiczne, w tym stresująca sytuacja rodzinną i brak wsparcia społecznego.
Historię zaburzeń depresyjnych.
Osobiste i psychologiczne przyczyny, takie jak egocentryzm, zwiększona wrażliwość, lęk, niestabilność emocjonalna.
Niezdrowe nawyki, w tym nadmierne spożywanie alkoholu i palenie tytoniu.
Zaburzenia snu, które mogą być wynikiem nocnych potów i bezsenności, zakłócając produkcję serotoniny, której poziom naturalnie spada w okresie menopauzy.
Awitaminoza, czyli niedobór witamin, szczególnie z grupy B, których zapotrzebowanie wzrasta w okresie menopauzy.
Kluczowym czynnikiem w patogenezie depresji okołomenopauzalnej jest brak równowagi hormonalnej. Estrogen, hormon płciowy regulujący funkcje rozrodcze, w czasie menopauzy jest produkowany w mniejszych ilościach przez jajniki. Estrogen kontroluje również ilość serotoniny w mózgu, która odpowiada za regulację nastroju. Niski poziom estrogenów prowadzi do spadku poziomu serotoniny, co ma wpływ na nastrój i stabilność emocjonalną. Główną przyczyną wahań nastroju i depresji menopauzalnej jest zaburzenie równowagi hormonalnej.
Dodatkowo, rozwój zaburzeń psychicznych w okresie menopauzy jest związany z podwzgórzowym charakterem zespołu klimakterycznego, czyli rozregulowaniem układu podwzgórze-przysadka-kora nadnerczy oraz spadkiem poziomu monoamin i endorfin.
Objawy depresji okołomenopauzalnej Depresja menopauzalna najczęściej przybiera formę asteniczną. W takim przypadku obserwuje się ogólne osłabienie, labilność emocjonalną, problemy ze snem i skłonność do płaczu.
Etapy depresji okołomenopauzalnej
Etap początkowy. Objawy są łagodne, obejmują nieznaczne obniżenie nastroju i spadek wydajności, a także problemy ze snem, takie jak trudności z zasypianiem i częste budzenie się w nocy.
Umiarkowana depresja. Objawy nasilają się, w tym wyraźne obniżenie nastroju, zwiększony niepokój i znaczny spadek wydajności. Mowa staje się cichsza i wolniejsza.
Ciężka depresja. W tym etapie mogą wystąpić poważne powikłania stanu depresyjnego, włącznie z próbami samobójczymi. Pacjenci mogą długo pozostawać w jednej pozycji, tracą zainteresowanie otaczającym ich światem i mogą rozwijać urojenia.
Niekorzystne skutki depresji w okresie menopauzy obejmują
Nadużywanie alkoholu i substancji psychotropowych;
Samookaleczenia;
Problemy w życiu osobistym;
Obniżona wydajność, w tym zwolnienia lub bezrobocie;
Zaburzenia odżywiania;
Znaczna utrata lub przyrost masy ciała;
Samotność;
Niedostosowanie społeczne.
Jednym z najpoważniejszych powikłań depresji są zachowania samobójcze.
Pozostałe objawy depresji w okresie menopauzy obejmują
Obniżony nastrój, uczucie smutku i melancholii;
Wzmożone zmęczenie;
Niepokój, który może wiązać się z przyspieszonym biciem serca, poceniem, zawrotami głowy i nierównym oddechem;
Depresyjny lub niestabilny nastrój;
Senność lub problemy z zasypianiem;
Poczucie bezwartościowości;
Wycofanie się i izolacja społeczna;
Drażliwość;
Brak motywacji i energii do działania;
Zaburzenia snu;
Zmiany apetytu i wagi ciała;
Obniżona samoocena;
Anhedonia, czyli utrata zdolności do odczuwania przyjemności;
Izolacja społeczna;
Ataki paniki;
Częste bóle głowy;
Problemy z pamięcią i koncentracją;
Utrata zainteresowania aktywnościami, które wcześniej sprawiały radość;
Pesymistyczne myślenie;
Unikanie aktywności społecznych;
Myśli o śmierci lub samobójstwie.
Diagnozę depresji w okresie menopauzy u kobiet stawia psychiatra. W trakcie diagnozowania lekarz przeprowadza szczegółowe badanie pacjentki, zbiera wywiad oraz skargi, a także ocenia stan psychiczny pacjentki. Szczególną uwagę zwraca na wygląd, zachowanie, gesty, mimikę i tempo mowy pacjentki.
Charakterystyczne dla osoby cierpiącej na depresję są powolne ruchy, brak wyrazu emocji i zaniedbanie wyglądu. Do somatycznych objawów depresji w menopauzie należą bladość skóry, zaburzenia rytmu serca, podwyższone ciśnienie krwi, drżenie i inne symptomy.
Psychiatra wykorzystuje również specjalistyczne testy psychologiczne, takie jak Skala Depresji Becka, Skala Depresji Hamiltona czy Skala Depresji Zanga, które pomagają wykryć objawy depresji w menopauzie.
Kryteria diagnozowania depresji menopauzalnej obejmują
Początek menopauzy.
Ciężki zespół menopauzalny.
Depresyjny nastrój.
Utrata zainteresowania lub brak przyjemności z prawie wszystkich czynności.
Znacząca, niezamierzona utrata/przyrost masy ciała lub zmiany apetytu.
Zaburzenia snu (bezsenność lub nadmierna senność).
Zmiany psychomotoryczne (pobudzenie lub opóźnienie ruchowe), widoczne dla otoczenia.
Zmęczenie, brak energii lub zmniejszona wydajność w rutynowych zadaniach.
Poczucie bezwartościowości lub nadmierna, niewłaściwa lub urojona wina.
Zaburzenia zdolności myślenia, koncentracji i podejmowania decyzji.
Nawracające myśli o śmierci, myśli samobójcze lub próby samobójcze.
Leczenie depresji w okresie menopauzy
Leczenie depresji okołomenopauzalnej jest zadaniem złożonym i wymagającym, gdyż ta forma choroby często charakteryzuje się długotrwałym przebiegiem, nawrotami i ryzykiem powikłań.
Leczenie obejmuje regulację poziomu hormonów pacjentki oraz terapię chorób współistniejących.
W zakresie psychofarmakologii, stosuje się następujące grupy leków przeciwdepresyjnych
Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), które są obecnie najczęściej przepisywanymi lekami na depresję. Wykazują skuteczność zarówno w ciężkich, jak i łagodnych przypadkach depresji, przy mniejszej ilości skutków ubocznych niż inne leki.
Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI), nowsze leki działające podobnie do SSRI, ale również blokujące wychwyt zwrotny noradrenaliny.
Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TCA), które są równie skuteczne jak SSRI, lecz mogą powodować więcej skutków ubocznych.
Należy pamiętać, że leki przeciwdepresyjne nie działają natychmiastowo – efekt terapeutyczny pojawia się zazwyczaj po około dwóch tygodniach stosowania. Standardowy przebieg terapii trwa od 3 do 4 miesięcy, a czasem nawet dłużej.
W przypadku niewystarczającej odpowiedzi na leczenie farmakologiczne, lekarz może rozważyć zastosowanie dodatkowych leków, takich jak: leki przeciwlękowe, przeciwpsychotyczne, nasenne, przeciwdrgawkowe, nootropowe, witaminy z grupy B, lit, magnez.
W celu złagodzenia ciężkiego zespołu menopauzalnego (np. uderzeń gorąca, pocenia się, tachykardii, bezsenności), ginekolog lub endokrynolog może zalecić hormonalną terapię zastępczą (HTZ).
Psychoterapia jest kolejnym ważnym elementem leczenia zaburzeń depresyjnych. Wśród popularnych metod terapii rozmową wyróżnia się:
Terapia interpersonalna – skupiająca się na umiejętnościach komunikacyjnych i budowaniu silnych więzi społecznych.
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) – mająca na celu zmianę negatywnych myśli i zachowań.
Terapia psychodynamiczna – koncentrująca się na związku między depresją a przeszłymi doświadczeniami i konfliktami.
Doradztwo wspierające – opierające się na słuchaniu pacjenta i zapewnianiu wsparcia.
Aktywacja behawioralna – ucząca, jak wyznaczać cele i włączać do życia przyjemne zajęcia.
Terapia rozwiązywania problemów – pomagająca zidentyfikować i pokonać kluczowe problemy.
Terapia rodzinna lub par – w przypadku, gdy depresja wpływa na innych członków rodziny.
Najefektywniejsze jest zastosowanie kombinacji leczenia farmakologicznego i psychoterapii. W sytuacjach, gdy objawy depresyjne są nasilone, a istnieją tendencje samobójcze, może być konieczna hospitalizacja.
Aby zapobiegać depresji w okresie menopauzy, zaleca się
Prowadzenie zdrowego trybu życia, które obejmuje zdrową dietę i aktywność fizyczną.
Rzucenie palenia i ograniczenie spożycia alkoholu, co ma pozytywny wpływ na ogólny stan zdrowia.
Regularne wykonywanie lekkich ćwiczeń fizycznych, co przyczynia się do poprawy samopoczucia i kondycji fizycznej.
Utrzymywanie pozytywnych relacji z przyjaciółmi i rodziną, co pomaga w budowaniu wsparcia emocjonalnego.
Spożywanie diety bogatej w węglowodany złożone, białko i zdrowe tłuszcze, co wpływa na poprawę samopoczucia i zdrowia.
Praktykowanie medytacji, co może pomóc w redukcji stresu i poprawie zdrowia psychicznego.
Angażowanie się w działania, które są przyjemne i satysfakcjonujące, aby poprawić nastrój i zapobiegać poczuciu izolacji.