Zaburzenia urojeniowe

Urojenia lub zaburzenia urojeniowe charakteryzują się fałszywymi przekonaniami, które są wynikiem błędnej interpretacji rzeczywistości. Urojenia mogą pojawiać się w ramach innych zaburzeń psychicznych, jak schizofrenia czy choroba afektywna dwubiegunowa, jednak diagnoza zaburzenia urojeniowego jest stawiana, gdy urojenia stanowią główny objaw. To zaburzenie, o charakterze psychotycznym, objawia się trudnościami w rozpoznawaniu rzeczywistości, prowadzącymi do urojeń. Osoby dotknięte tym zaburzeniem uparcie przestrzegają fałszywych przekonań, nawet w obliczu jasnych dowodów przeciwnych. Urojenia mogą przyjmować różne formy, w tym:

• Urojenia wielkości, gdzie osoba przecenia własne znaczenie.

• Urojenia poczucia winy, polegające na przekonaniu o popełnieniu ciężkiego występku.

• Urojenia zazdrości, gdzie dominuje przekonanie o niewierności partnera.

• Delirium wstawiania i tłumaczenia myśli, z wrażeniem narzucania myśli przez innych.

• Urojenia somatyczne, związane z przekonaniem o poważnych chorobach.

• Urojenia prześladowcze, z obawą o bycie śledzonym i planowaną zbrodnią.

• Delirium erotyczne, czyli przekonanie o byciu obiektem miłości kogoś innego.

• Delirium sporne, czyli uporczywa walka o fikcyjne prawa.

Zaburzenie hipochondryczne urojeniowe wiąże się z tworzeniem własnych metod leczenia, a indukowane zaburzenie urojeniowe pojawia się u osób powiązanych emocjonalnie. Urojenia mogą być nierealne, lecz nie zakłócają ogólnej logiki myślenia i nie prowadzą do poważnych zaburzeń zachowania. Osoby z zaburzeniami urojeniowymi rzadko doświadczają halucynacji czy zaburzeń nastroju, a jeśli takie występują, są one związane z urojeniami. Na przykład, pacjent z urojeniami o gnicie narządów wewnętrznych może doświadczać halucynacji zapachowych związanych z tym przekonaniem.

Przyczyny zaburzeń urojeniowych

Zrozumienie dokładnych przyczyn zaburzeń urojeniowych pozostaje niepełne, lecz istnieje kilka kluczowych czynników, które mogą mieć wpływ na ich rozwój:

• Czynniki biologiczne. Niektóre badania wskazują, że zaburzenia chemiczne w mózgu mogą przyczyniać się do występowania zaburzeń urojeniowych. Do czynników biologicznych zaliczamy również urazy głowy, poważne infekcje oraz nadużywanie substancji psychoaktywnych.

• Predyspozycje genetyczne. Osoby z historią chorób psychicznych w rodzinie, takich jak schizofrenia, mogą być bardziej narażone na rozwój urojeniowych zaburzeń osobowości.

• Czynniki społeczne. Wśród nich wymienia się izolację społeczną, trudności adaptacyjne po imigracji, bezrobocie oraz niski status społeczno-ekonomiczny.

• Czynniki kulturowe i religijne. W niektórych przypadkach, wpływy kulturowe i religijne mogą być podstawą dla urojeń o tematyce duchowej czy religijnej.

• Wiek i demencja. U osób starszych, szczególnie tych z demencją, mogą występować zaburzenia urojeniowe, które mogą być powiązane z ogólnym spadkiem zdolności poznawczych.

• Upośledzenie zmysłów. Badania wykazały, że osoby z zaburzeniami słuchu lub wzroku mogą mieć zwiększone ryzyko wystąpienia psychoz i urojeń, częściowo ze względu na błędne interpretacje otaczającego ich świata.

• Trauma i przewlekły stres. Doświadczenia traumatyczne i chroniczny stres mogą przyczyniać się do rozwoju zaburzeń urojeniowych.

• Rozregulowanie neurotransmiterów. W szczególności dotyczy to dopaminy, która odgrywa kluczową rolę w regulacji nastroju, motywacji i odczuwania nagrody.

• Teoria psychologiczna. Istnieje teoria, że urojenia mogą być mechanizmem obronnym, mającym na celu ochronę pozytywnego obrazu samego siebie poprzez przypisywanie innym osób lub sytuacjom negatywnych cech.

Etapy i klasyfikacja urojeniowego zaburzenia osobowości

Wyróżnia się dwa główne etapy urojeniowego zaburzenia osobowości:

• Ostry etap zaburzeń urojeniowych. Charakteryzuje się on nagłym początkiem, często po zdarzeniu takim jak uraz głowy czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Objawia się wyraźnymi i intensywnymi objawami.

• Etap chroniczny. Jest to faza, w której choroba rozwija się powoli, prowadząc do nieodwracalnych zmian. Często diagnozowana jest z opóźnieniem, a pewne nietypowe zachowania pacjenta przypisuje się jego cechom osobowości lub wieku.

Rozróżnia się kilka typów zaburzeń urojeniowych:

• Paranoja (paranoiczne zaburzenie osobowości). To zaburzenie charakteryzuje się przewlekłą i wszechogarniającą nieufnością i podejrzliwością wobec innych. Osoby dotknięte tym zaburzeniem często odczuwają, że są okłamywane przez otoczenie. Cechują się wybuchami gniewu, nadmierną kontrolą w relacjach, negatywizmem i wrażliwością na krytykę.

• Późna parafrenia (inwolucyjne zaburzenie urojeniowe). To ogólne określenie psychoz urojeniowych pojawiających się po raz pierwszy w wieku średnim (45-55 lat) i trwających długo bez znaczących zmian osobowości. Charakteryzuje się urojeniami parafrenicznymi, często dotyczącymi wielkości lub prześladowania. Jest uważana za poważniejszą niż paranoja, stanowiąc pośrednie ogniwo między paranoją a schizofrenią.

• Schizofrenia paranoidalna z wrażliwymi urojeniami o związkach. To schorzenie charakteryzuje się powoli rozwijającymi się, trwałymi urojeniami, które nie przeradzają się w psychozę. Dotyczy to urojeń przypominających schizofrenię. Pacjent może być przekonany, że inni zauważają w nim coś niepokojącego. Chociaż podobne odczucia są częścią doświadczeń wielu zdrowych, nieśmiałych osób, w tym przypadku objawy są znacznie nasilone.

• Inne zaburzenia urojeniowe. W tej kategorii znajdują się: dysmorfofobia urojeniowa, inwolucyjny stan paranoidalny i paranoja kłótliwa. Dysmorfofobia urojeniowa wiąże się z niezadowoleniem z własnego wyglądu i urojeniowymi przekonaniami na ten temat. Inwolucyjny stan paranoidalny, czyli paranoja starcza, rozwija się w wieku dorosłym i starszym. Jego głównym objawem jest codzienne delirium. Paranoja queerulacyjna objawia się procesową aktywnością w walce o swoje, często wyimaginowane lub przesadzone, prawa i interesy.

Objawy urojeniowego zaburzenia osobowości 

Charakterystycznym objawem zaburzeń urojeniowych jest występowanie dziwacznych, nieustępliwych myśli urojeniowych, które utrzymują się przez co najmniej 3 miesiące. Te myśli, choć absurdalne, są logicznie spójne i konsekwentne.

Wśród typowych objawów przewlekłych zaburzeń urojeniowych można wymienić:

Osoba z zaburzeniami urojeniowymi wykazuje niezachwianą wiarę w swoje przekonania lub idee. Urojenia te często są mało realistyczne i sprzeczne z kulturowym, społecznym oraz religijnym tłem danej osoby. Bliscy i znajomi zauważają, że przekonania i zachowania pacjenta są niezwykłe i obce. Myśli urojeniowe mają silny wpływ na życie osoby, prowadząc do znacznych zmian w jej stylu życia. Pacjent z urojeniowym zaburzeniem osobowości staje się nadmiernie wrażliwy, szczególnie w kontekście swoich przekonań, tracąc przy tym poczucie humoru. Mimo głębokiego przekonania o swoich urojeniach, osoba ta może stać się zamknięta i podejrzliwa, zwłaszcza gdy jest pytana o swoje przekonania. Wyzwanie tych przekonań lub idei może wywołać u pacjenta silną, nieadekwatną reakcję emocjonalną, towarzyszącą drażliwości i wrogości. Jeśli urojenia są obecne, mogą prowadzić do nietypowych i nienormalnych zachowań.

Diagnoza Urojeniowego Zaburzenia Psychicznego Z uwagi na rzadkość występowania „urojeniowego zaburzenia osobowości”, lekarz pierwotnie ocenia obecność innych poważnych chorób psychicznych o podobnych objawach.

Diagnostyka różnicowa zaburzeń urojeniowych ma również na celu wykluczenie somatycznego pochodzenia choroby. Schorzenia takie jak choroba Alzheimera, Parkinsona, nowotwory mózgu, epilepsja i inne mogą dawać podobne objawy.

Rozpoznanie zaburzeń urojeniowych może być utrudnione, jeśli pacjent ukrywa swoje myśli, a do lekarza został przyprowadzony przez bliskich. Ponieważ osoba dotknięta chorobą jest przekonana o realności swoich urojeń, może odmawiać zaakceptowania diagnozy i leczenia.

Lekarz może zlecić różnorodne badania diagnostyczne mózgu, takie jak elektroencefalografia, rezonans magnetyczny czy tomografia komputerowa.

Leczenie urojeniowego zaburzenia osobowości 

Leczenie zaburzeń urojeniowych wymaga współpracy lekarza, pacjenta oraz jego bliskich. Osoby z tym zaburzeniem często nie zdają sobie sprawy z urojeniowej natury swoich przekonań i rzadko szukają pomocy medycznej. Nawiązanie przez lekarza kontaktu i relacji terapeutycznej z takimi osobami może być wyzwaniem.

Skuteczną metodą leczenia jest terapia lekami przeciwpsychotycznymi, które łagodzą objawy psychotyczne i przyczyniają się do „przerwania” urojeń poprzez oddziaływanie na receptory dopaminy i serotoniny w mózgu.

Typowo, stany urojeniowe rozwijają się w późniejszej dorosłości, więc zaleca się stosowanie atypowych leków przeciwpsychotycznych. Poprawa po ich zastosowaniu zazwyczaj następuje w ciągu 3-4 tygodni.

Psychoterapia może być użyteczna jako leczenie wspomagające, mające na celu wspieranie przestrzegania zasad leczenia i zwiększanie świadomości choroby. W takich przypadkach preferuje się terapię indywidualną ze względu na częstą podejrzliwość i wrażliwość pacjentów z zaburzeniami urojeniowymi.

Nieodpowiednie leczenie farmakologiczne i brak stabilnej remisji mogą prowadzić do powikłań, takich jak:

• Depresyjny nastrój,

• Zaburzenia snu,

• Depresja,

• Trudności w budowaniu normalnych relacji społecznych,

• Bezrobocie,

• Spadek poziomu życia społeczno-ekonomicznego,

• Agresywność i szkodzenie innym,

• Niebezpieczne zachowania.

Osoby dojrzałe i starsze, zwłaszcza z demencją, słabowidzące, głuche, osoby o wrażliwym usposobieniu, skłonne do „myślenia magicznego”, oraz żyjące w izolacji społecznej należą do grupy ryzyka.

W przypadku pojawienia się nieprawdopodobnych urojeń, fałszywych przekonań, dziwnych zachowań, podejrzeń, tajemniczości i nieufności, konieczna jest konsultacja lekarska.

Im wcześniej rozpocznie się leczenie, w tym farmakoterapię, tym lepsze rokowanie i mniejsze ryzyko powikłań, które mogą dotknąć pacjenta, jego rodzinę i otoczenie.

Zapobieganie i zalecenia dotyczące choroby 

Profilaktyka obejmuje utrzymywanie zdrowego środowiska psychicznego w rodzinie, radzenie sobie ze stresem, zdrowy tryb życia i szukanie pomocy medycznej przy pierwszych objawach zaburzeń psychicznych. Zalecenia:

• Zapewnienie, aby pacjent regularnie przyjmował leki w przepisanych dawkach i regularnie konsultował się z lekarzem,

• W przypadku nasilenia się objawów psychotycznych, majaczenia, bezsenności lub zaburzeń zachowania, konieczna jest medyczna interwencja w celu dostosowania leczenia,

• Stosowanie pozytywnej komunikacji z pacjentem, cierpliwość, unikanie kłótni, udawanie zgody. Proste i jasne formułowanie myśli oraz zadawanie prostych pytań. Nacisk lub krytyka mogą wywołać stres i pogorszenie objawów.