Uzależnienie od tytoniu

Wiadomo powszechnie, że palenie tytoniu ma szkodliwe skutki dla zdrowia, lecz często nie skłania to palaczy do rzucenia tego nałogu. Mimo świadomości zagrożeń, takich jak rak płuc związany z paleniem, tylko nieliczni decydują się na zaprzestanie palenia. Powodem jest uzależnienie od nikotyny, które można przyrównać do rodzaju narkomanii domowej wymagającej leczenia. Tylko około 5% osób radzi sobie z rzuceniem nałogu samodzielnie, bez wsparcia zewnętrznego.

Dym tytoniowy zawiera ponad 4 tysiące różnych substancji chemicznych, w tym 40 z nich o właściwościach rakotwórczych, które mogą przyczyniać się do rozwoju nowotworów. Nikotyna, będąca naturalnym składnikiem liści tytoniu, jest główną substancją wpływającą na naszą psychikę. Wchłanianie się składników dymu do krwiobiegu przez płuca i ich dystrybucja po całym organizmie rozpoczyna się zaledwie 15 sekund po zaciągnięciu pierwszego dymu – szybkość porównywalna do podania leków dożylnych.

Nikotyna, strukturalnie podobna do acetylocholiny – jednego z neuroprzekaźników, jest aktywnie wychwytywana przez neurony. Skutkuje to zwiększonym wydzielaniem dopaminy, hormonu związanego z poczuciem szczęścia i euforii, oraz wzrostem poziomu adrenaliny, noradrenaliny i kortyzolu, które są hormonami stresu.

Palenie wywołuje kaskadę reakcji biochemicznych, powodując tymczasowy wzrost witalności, poprawę nastroju lub stabilizację emocji. Palacz może odczuwać, że jego umysł funkcjonuje lepiej. Jednak po około dwóch godzinach poziom nikotyny we krwi zmniejsza się o połowę, co prowadzi do potrzeby zapalenia kolejnego papierosa.

Warto jednak zaznaczyć, że uzależnienie od nikotyny rozwija się stopniowo. U młodych ludzi z niedojrzałym układem nerwowym proces ten zachodzi szybciej niż u dorosłych zaczynających palić po dwudziestym roku życia. Rzucenie palenia, zwłaszcza jeśli nałóg rozpoczął się w młodym wieku, jest wyjątkowo trudne.

Pierwsze doświadczenie z paleniem papierosów często wiąże się z nieprzyjemnymi objawami, takimi jak kaszel, zawroty głowy, ból głowy, nadmierne ślinienie się, mdłości czy wymioty. Z czasem, przy regularnym dostarczaniu nikotyny do organizmu, rozwija się tolerancja na te nieprzyjemne skutki.

Psychiczne uzależnienie od nikotyny często zaczyna się od związanych z paleniem rytuałów i specyficznych sytuacji, które wywołują potrzebę sięgnięcia po papieros. Mogą to być okoliczności społeczne, jak przerwy w pracy wśród palących kolegów, stres, które papierosy mają złagodzić, czy sytuacje takie jak spożywanie kawy czy jazda samochodem.

W tej fazie uzależnienia kluczowe nie jest już działanie nikotyny, lecz sam proces palenia, co psycholodzy określają mianem stereotypowego zachowania. Dlatego, jeśli palaczowi uda się przełamać ten psychologiczny schemat, może on rzucić palenie bez głębokich objawów odstawienia.

Rozpoczęcie palenia i rozwój uzależnienia często są uwarunkowane przez określone czynniki, takie jak chęć zaimponowania lub poczucie przynależności do grupy. Niektóre badania wskazują, że w rodzinach, gdzie rodzice palą, ryzyko, że dzieci również zaczną, jest wyższe. Sugeruje to, że modelowanie zachowań dorosłych i dostępność papierosów odgrywają ważną rolę.

Chęć palenia i późniejsze uzależnienie mogą także wynikać z potrzeby podniesienia statusu społecznego, radzenia sobie ze stresem, budowania więzi towarzyskich czy łagodzenia objawów odstawiennych w przypadku innych nałogów

Psychologiczne uzależnienie od palenia funkcjonuje jako rodzaj odruchu warunkowego w mózgu. Na przykład, jeśli ktoś regularnie pali papierosa po posiłku, mózg stopniowo zaczyna oczekiwać dawki nikotyny w takich sytuacjach, co prowadzi do automatycznej chęci zapalenia papierosa po jedzeniu.

W fazie fizjologicznego uzależnienia od nikotyny, pojawia się potrzeba stałego dostarczania nikotyny do organizmu. To uzależnienie jest silne i porównywalne z nałogiem narkotykowym. Nawet przy świadomości szkodliwości palenia, osoba uzależniona często nie jest w stanie powstrzymać się od palenia przez dłuższy czas. Rzucenie palenia prowadzi do objawów odstawiennych.

Charakterystyczne dla tego etapu uzależnienia jest rozwijanie tolerancji na nikotynę. Efekt euforii i relaksu, który początkowo towarzyszył paleniu, stopniowo zanika, co skłania do zwiększania ilości wypalanych papierosów. Palenie staje się nawykiem towarzyszącym codziennym czynnościom, takim jak przebudzenie czy jedzenie. W przypadku przerw w paleniu pojawiają się objawy takie jak niepokój, drażliwość, dysforia, niekontrolowana chęć palenia, trudności z koncentracją, ból głowy, czy zwiększony apetyt.

Objawy zespołu odstawienia osiągają swoje maksimum po 24-48 godzinach od ostatniej dawki nikotyny, a potem stopniowo słabną.

Kiedy rozwija się fizyczne uzależnienie od nikotyny, spożycie tytoniu wymyka się spod kontroli. Z czasem, po kilku latach palenia, pojawiają się negatywne skutki dla zdrowia, w tym częste problemy z układem oddechowym oraz sercowo-naczyniowym. Palacze zdają sobie sprawę z tego, że przewlekły kaszel oraz wzrost ryzyka udaru czy zawału serca są powiązane z paleniem. Wśród długoterminowych palaczy częściej występują także takie choroby jak rak płuc, krtani czy dolnej wargi.

Większość osób nie postrzega chęci palenia jako zaburzenia psychicznego, jednak uzależnienie od nikotyny klasyfikowane jest w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób jako zaburzenie psychiczne. Leczenie powinno więc być prowadzone przez psychiatrę i specjalistę od uzależnień.

Skuteczne leczenie obejmuje nie tylko nikotynową terapię zastępczą, wykorzystującą plastry, gumy do żucia, spraye czy pastylki, ale także wsparcie psychoterapeutyczne. Psychoterapia poznawcza pomaga zrozumieć przyczyny palenia, radzić sobie z pragnieniami i unikać sytuacji wywołujących chęć palenia. W niektórych przypadkach stosuje się też hipnozę czy terapię awersyjną.

Zespołowi odstawienia mogą towarzyszyć objawy takie jak bezsenność, zmiany w percepcji smaku, niepokój czy drażliwość. W zależności od nasilenia objawów, stosuje się zarówno leki uspokajające, jak i metody naturalne, takie jak napary ziołowe.

Skuteczne leczenie wymaga odpowiedniego podejścia psychologicznego, współpracy z doświadczonym specjalistą i wsparcia ze strony bliskich. Nawet po rzuceniu palenia, istnieje ryzyko powrotu do nałogu, co wymaga stałej uwagi i dbałości o zdrowy styl życia.