Dziesięć lat temu fraza „sieć społecznościowa” nie wywoływała w nas żadnych skojarzeń. Internet nie był jeszcze tak ściśle wpisany w codzienne życie. Po informacje udawaliśmy się do bibliotek, a kontakty z przyjaciółmi i rodziną odbywały się osobiście lub za pomocą telefonu stacjonarnego.
Obecnie nazwy takie jak Facebook, X czy Instagram są powszechnie znane. Niemal każdy jest zarejestrowany przynajmniej na jednej z tych platform społecznościowych, a niekiedy na kilku jednocześnie. Różnimy się jednak czasem spędzanym online oraz celami, dla których korzystamy z tych serwisów. Jedni logują się, aby porozmawiać ze znajomymi, inni – by posłuchać muzyki, a jeszcze inni – by śledzić życie swoich przyjaciół, przeglądając zdjęcia i aktualności („feed newsów”).
Psycholodzy coraz częściej zauważają zjawisko uzależnienia od sieci społecznościowych, stawiając je obok problemów takich jak alkoholizm czy narkomania. Pojawienie się Internetu i platform społecznościowych szybko przyciągnęło osoby, które zaczęły nadużywać tych nowoczesnych narzędzi. Coraz więcej osób „złapanych w sieć” nie potrafi się z niej uwolnić.
Przyczyny uzależnienia od mediów społecznościowych:
Aktywacja ośrodków przyjemności w mózgu. Sieci społecznościowe są atrakcyjne, ponieważ „serfując” po nich, aktywizujemy ośrodki przyjemności w naszym mózgu. Pozytywne reakcje, takie jak „lajki” czy miłe komentarze pod naszymi postami, sprawiają, że chcemy doświadczyć tych emocji ponownie, co prowadzi do częstszego korzystania z tych serwisów.
Specyfika postrzegania informacji w mediach społecznościowych. Informacje na portalach społecznościowych otrzymujemy szybko i w małych porcjach. Są one niezwykle zróżnicowane, co odróżnia je od wyszukiwarek internetowych. Przykładowo, na Facebooku można jednocześnie słuchać muzyki, czytać wiadomości, notatki, artykuły, komentarze i odpowiadać na wiadomości. Mózg szybko przyzwyczaja się do tego tempa i różnorodności informacji.
Platformy społecznościowe a osoby z niską samooceną. Osoby niepewne siebie, cierpiące na kompleksy, takie jak „kompleks niższości”, mogą znaleźć w mediach społecznościowych przestrzeń do kreowania własnego wizerunku. Na portalach społecznościowych niewiele osób wie, kim naprawdę jesteśmy, co umożliwia prezentację siebie w wybrany sposób.
Zrozumieliśmy już, dlaczego media społecznościowe przyciągają tak wiele osób. Teraz warto zastanowić się, jakie konsekwencje może nieść za sobą zbyt intensywne ich użytkowanie. Dlaczego termin „uzależnienie” jest tutaj używany z tak dużym naciskiem. Problem leży w tym, że uzależnienie od mediów społecznościowych wiąże się z licznymi negatywnymi skutkami, które dotykają zarówno użytkownika, jak i jego otoczenie. Oto one bardziej szczegółowo:
Zespół deficytu uwagi. Długie godziny spędzane na przeglądaniu mediów społecznościowych mogą prowadzić do problemów z koncentracją. Mózg, przyzwyczajony do szybkiego przeskakiwania między krótkimi i różnorodnymi treściami, traci zdolność długotrwałego skupienia się na jednym zadaniu.
Uzależnienie od informacji. Nieustanne przyswajanie fragmentarycznych informacji staje się nawykiem, którego ciężko się pozbyć. To nie tylko wypacza sposób, w jaki przyswajamy wiedzę, ale również może wpływać na nasze zdolności poznawcze.
Zmęczenie i stres. Stale bycie „online” i ciągły napływ informacji mogą prowadzić do przeciążenia mózgu, co skutkuje chronicznym zmęczeniem i stresem.
Utrata umiejętności komunikacji na żywo. Nadmierne korzystanie z komunikacji online może osłabić zdolność do emocjonalnych, bezpośrednich interakcji z innymi ludźmi.
Spadek inteligencji. Przyzwyczajenie do pasywnego odbioru informacji może ograniczać zdolność do głębszej analizy i rozwiązywania problemów, co w efekcie prowadzi do obniżenia ogólnych zdolności intelektualnych.
Osoby uzależnione od mediów społecznościowych często łączą to uzależnienie z innymi nałogami, jak alkoholizm czy palenie tytoniu. Media społecznościowe, stając się także platformą dla handlarzy alkoholu i narkotyków, mogą przyczyniać się do rozpowszechniania tych uzależnień. Sławni i wpływowi ludzie, naśladowani przez młodzież, niekiedy nieświadomie promują obraz życia, w którym alkohol i narkotyki wydają się być „drogą do sukcesu”. To wszystko prowadzi do sytuacji, gdzie młodzi ludzie mogą być narażeni na przyjęcie nie tylko jednego, ale wielu szkodliwych nawyków.
Wiadomo, że każde uzależnienie może być traktowane jako rodzaj choroby z charakterystycznymi objawami. Uzależnienie od mediów społecznościowych również posiada swoje specyficzne „objawy”, choć nie są one tak wyraźne jak w przypadku chorób fizycznych. Jak więc można rozpoznać u siebie to uzależnienie.
Nadmierne spędzanie czasu w sieciach społecznościowych. Jeśli zauważasz, że spędzasz znaczną część dnia na portalach społecznościowych, to może być sygnał ostrzegawczy. Szczególnie jeśli czujesz potrzebę ciągłego bycia „online”, obawiasz się, że ominie Cię coś ważnego, jeśli nie będziesz aktywny w sieci.
Przenikanie języka internetowego do codziennej mowy. Jeśli zaczynasz używać typowych dla Internetu skrótów, żartów czy wyrażeń w codziennych rozmowach, może to świadczyć o zbyt dużym zaangażowaniu w życie online.
Obsesja na punkcie dzielenia się zdjęciami. Codzienne publikowanie zdjęć, szczególnie tzw. „selfie”, w zwykłych sytuacjach życiowych, może wskazywać na problem. Jeśli dokumentujesz każdy aspekt swojego życia i natychmiast dzielisz się nim online, może to być znak, że sieci społecznościowe zdominowały Twoje życie.
Bierność w sieciach społecznościowych. Jeśli spędzasz dużo czasu na przeglądaniu treści w mediach społecznościowych, ale nie angażujesz się w żadną komunikację, to również może być oznaką uzależnienia.
Niepokój lub depresja przy braku dostępu do Internetu. Jeśli wyłączenie Internetu wywołuje u Ciebie uczucie paniki, izolacji, samotności czy depresji, jest to silny sygnał, że media społecznościowe mają nadmierny wpływ na Twoje życie emocjonalne.
Jeśli rozpoznajesz u siebie jeden lub więcej z tych objawów, możliwe, że masz do czynienia z pewną formą uzależnienia od mediów społecznościowych. W takim przypadku warto rozważyć kontakt ze specjalistami.
Po dokładnym wywiadzie z pacjentem i jego bliskimi, a także po przeprowadzeniu innych niezbędnych badań, doświadczony lekarz może postawić dokładną diagnozę i zaproponować kompleksowe leczenie. Leczenie to może obejmować zarówno farmakoterapię, jak i metody niemedyczne.
Samodzielne radzenie sobie ze złymi nawykami jest trudne. Skorzystanie z profesjonalnej pomocy medycznej jest kluczowe w procesie leczenia.
Zależnie od stopnia zaawansowania i ciężkości problemu, leczenie może odbywać się ambulatoryjnie lub stacjonarnie w szpitalu.
Podstawowym elementem terapii jest wsparcie psychologa i psychoterapeuty. Rozmowy z pacjentem mają na celu zrozumienie natury uzależnienia i identyfikację przyczyn jego powstania. Wsparcie i zrozumienie ze strony bliskich jest niezwykle ważne dla skuteczności leczenia.
Rehabilitacja jest istotnym elementem programu terapeutycznego. Pomaga zapobiegać nawrotom, przygotowuje pacjenta do życia poza światem wirtualnym i utrwala osiągnięte wyniki. W ramach terapii indywidualnej i grupowej pacjent uczy się pokonywać trudności, zarządzać emocjami i budować zdrowe relacje z innymi.
Zalecenia dla osób starających się pokonać uzależnienie:
Ustalenie limitów czasu spędzanego online, na przykład 30 minut rano i wieczorem.
Wyłączenie powiadomień e-mailowych.
Znalezienie interesujących zajęć, które odciągną uwagę od świata wirtualnego.
Zastąpienie lektury wiadomości w sieci czytaniem książek.
Zmiana pracy lub podniesienie poziomu kwalifikacji.
Dla pełnego powrotu do zdrowia rekomenduje się także ukończenie specjalistycznego kursu rehabilitacyjnego w dedykowanej klinice.