Anhedonia

Anhedonia to stan, w którym osoba traci zdolność do odczuwania przyjemności i radości. Często występuje jako część większej depresji, różnych uzależnień i schizofrenii. Towarzyszy jej spadek motywacji, unikanie codziennych czynności, izolacja społeczna i nieoczekiwana zmiana zachowania. 

Przyczyny anhedonii mogą być różnorodne. Najczęściej towarzyszy ona endogennej depresji. Objaw ten występuje u 40-70% pacjentów z zaburzeniami depresyjnymi, przy czym wśród kobiet częstość ta sięga około 80%. Inne przyczyny to:

• Zespół stresu pourazowego. W tym przypadku anhedonia rozwija się po trudnych doświadczeniach życiowych, prowadząc do utraty zdolności do odczuwania radości i zainteresowania ulubionymi zajęciami.

• Uzależnienie od narkotyków. Odstawienie substancji psychoaktywnych często wiąże się z ciężką anhedonią, w tym nieodpartą chęcią zażycia kolejnej dawki.

• Schizofrenia. Anhedonia jest jednym z objawów negatywnych w schizofrenii, często występującym obok halucynacji, urojeń i zaburzeń intelektualnych.

Patogeneza anhedonii jest złożona i obejmuje aspekty genetyczne, biochemiczne i neurobiologiczne. Kluczowa wydaje się być dysfunkcja układu neuroprzekaźników w mózgu, zwłaszcza tych odpowiedzialnych za mechanizmy „nagrody”, takich jak dopamina i serotonina. Badania wskazują również na związek między insulinoopornością, podwyższoną hemoglobiną glikowaną a anhedonią, choć szczegółowe mechanizmy tej zależności wymagają dalszych badań. Zaburzenia układu przyjemności mogą nasilać się przy chronicznym wzroście poziomu mediatorów prozapalnych, dysfunkcji metabolizmu lipidów i zmianach w stężeniu czynnika neurotroficznego BDNF.

Rodzaje zaburzeń anhedonii obejmują dwie główne formy: całkowitą lub częściową. Anhedonia całkowita to stan, w którym osoba nie jest w stanie odczuwać przyjemności w żadnym aspekcie życia, stanowiąc najbardziej poważny przypadek tego zaburzenia. Z kolei częściowa anhedonia oznacza niezdolność do czerpania przyjemności z określonych aktywności. Wyróżnia się tu anhedonię społeczną i fizyczną. Anhedonia fizyczna charakteryzuje się brakiem przyjemności z doznań takich jak dotyk, jedzenie, czy seks. Natomiast anhedonia społeczna manifestuje się jako utrata zainteresowania interakcjami i sytuacjami społecznymi, na przykład rozmowami z przyjaciółmi, zdobywaniem nowych doświadczeń, czy zdrową rywalizacją. Osoba dotknięta tym typem anhedonii może preferować unikanie kontaktów społecznych, prowadząc do izolacji.

Specjaliści w dziedzinie psychiatrii rozpoznają również inne warianty anhedonii, w tym seksualną, muzyczną i motywacyjną. Anhedonia muzyczna objawia się brakiem przyjemności ze słuchania muzyki, seksualna wiąże się z utratą zdolności do odczuwania przyjemności seksualnej, a motywacyjna charakteryzuje się brakiem motywacji do działania. Możliwe jest występowanie kilku typów anhedonii jednocześnie.

Objawy anhedonii różnią się w zależności od płci i wieku. U kobiet często pojawia się w okresie depresji i może manifestować się utratą zainteresowania modą, kosmetykami, czy kontaktem z przyjaciółmi, prowadząc do emocjonalnej dewastacji i izolacji. U mężczyzn anhedonia może współistnieć z zaburzeniami erekcji oraz rozczarowaniem życiem i pracą, prowadząc do wycofania się z życia społecznego, zaniedbywania jedzenia i higieny. W przypadku dzieci anhedonia może objawiać się obniżeniem wyników szkolnych, ciągłym zmęczeniem, wyczerpaniem nerwowym i fizycznym, a także problemami ze snem.

Anhedonia objawy

Anhedonia charakteryzuje się jako utrata zdolności do doświadczania radości z aktywności, które niegdyś były dla osoby źródłem przyjemności. Osoby dotknięte tym stanem często stwierdzają, że praca, hobby, czy interakcje z rodziną przestały dostarczać im satysfakcji, co prowadzi do rezygnacji z większości codziennych czynności. W anhedonii pacjenci nie dostrzegają sensu podejmowania jakichkolwiek działań, co skutkuje stopniowym wycofaniem się i spędzaniem większości czasu w bezczynności.

Zauważalne jest, że ludzie przestają interesować się filmami, serialami, literaturą, nie uczęszczają na siłownię czy do klubów sportowych. Często rezygnują z ulubionych potraw, kobiety tracą zainteresowanie modą i kosmetykami. Spadek zainteresowania i pożądania seksualnego również jest częstym zjawiskiem. Charakterystycznym objawem są wymówki, jakimi osoby te usprawiedliwiają swoją niechęć do aktywności: „jestem za bardzo zmęczony po pracy”, „muszę odpocząć”, „nie mam czasu na spotkania towarzyskie”.

Najczęściej to rodzina i przyjaciele jako pierwsi zauważają dramatyczne zmiany w zachowaniu osoby dotkniętej anhedonią. Dostrzegają, że dana osoba stała się zamknięta w sobie, niekomunikatywna i straciła zainteresowanie życiem. Niekiedy anhedonia jest mylnie interpretowana przez rodzinę jako lenistwo czy prokrastynacja, co prowadzi do prób zmotywowania pacjenta do działań, co niestety może pogłębiać problemy psychiczne i osłabiać relacje rodzinne.

Do głównych objawów anhedonii należą:

• Niemożność odczuwania przyjemności;

• Utrata zainteresowania jakimkolwiek rodzajem aktywności;

• Zmniejszona aktywność;

• Zmniejszona ekspresja emocji, takich jak radość czy ekscytacja;

• Zmiany w apetycie spowodowane niemożnością odczuwania przyjemności z jedzenia;

• Obojętność na swój wygląd;

• Wycofanie się i izolacja społeczna;

• Problemy seksualne, w tym anorgazmia czy zaburzenia erekcji;

• Brak energii;

• Obniżona samoocena;

• Depresyjny nastrój;

• Zwiększony niepokój;

• Zmniejszona koncentracja;

• Obojętność na sztukę, kulturę, literaturę;

• Brak poczucia humoru;

• Ogólne osłabienie, złe samopoczucie.

Anhedonia często łączy się z utratą zainteresowań i motywacji, co prowadzi do trudności w osiąganiu celów oraz zaburzeń w ocenianiu kosztów i korzyści podczas podejmowania decyzji. Ten stan może prowadzić do izolacji społecznej, gdyż brak pozytywnego wzmocnienia sprawia, że pacjent unika interakcji z innymi. Anhedonia może zwiększać ryzyko zachowań autodestrukcyjnych, w tym prób samobójczych, podwajając ryzyko przedwczesnej śmierci. Problemem dla osób cierpiących na anhedonię jest często głód substancji psychoaktywnych. Stan odurzenia narkotykowego bywa błędnie postrzegany jako jedyna droga do odzyskania radości życia, co sprzyja szybkiemu rozwijaniu się uzależnienia. Wiele osób z anhedonią odczuwa silną potrzebę picia alkoholu, palenia tytoniu lub stosowania plastrów nikotynowych.

Anhedonia rozpoznanie

W diagnozowaniu anhedonii kluczową rolę odgrywa psychiatra. Rozmowa kliniczna z pacjentem jest podstawą diagnozy. To jedyne narzędzie oceniające zdolność do czerpania przyjemności z aktywności. Diagnoza anhedonii jest stawiana, gdy wynik testu przekracza 2 punkty. Dodatkowe badania obejmują:

• Funkcjonalny rezonans magnetyczny mózgu, który w przypadku anhedonii wykazuje zmniejszoną aktywność w szlakach mózgowych łączących płat czołowy, prążkowie i korę przedczołową, a także obniżoną reaktywność szlaku mezolimbicznego.

• Konsultacje specjalistyczne, w tym neurologiczne, służące wykluczeniu organicznych przyczyn zaburzeń psychoemocjonalnych. W niektórych przypadkach, szczególnie przy maskowanych formach depresji, konieczne mogą być dodatkowe konsultacje z terapeutą, kardiologiem, endokrynologiem i innymi specjalistami.

Anhedonia leczenie

Anhedonia często nie jest samodzielną chorobą, ale objawem innej, podstawowej dolegliwości. Psychiatrzy, diagnozując anhedonię, biorą pod uwagę możliwość występowania innych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, zaburzenia ze spektrum schizofrenii, zespół stresu pourazowego czy uzależnienia.

Schizofrenia, jako poważne zaburzenie psychiczne, charakteryzuje się odłączeniem od rzeczywistości. Objawy schizofrenii mogą obejmować halucynacje słuchowe, wzrokowe, dotykowe, urojeniowe myślenie oraz anhedonię. Anhedonia w kontekście uzależnień może pojawić się na różnych etapach i z różnych przyczyn. Używanie opioidów lub doświadczenia związane z alkoholem mogą prowadzić do anhedonii, ponieważ te substancje wpływają na ciało, sposób myślenia i motywację. Po odstawieniu alkoholu lub kokainy mogą wystąpić długotrwałe okresy anhedonii.

Anhedonia może prowadzić do skrajności w życiu, braku radości, a w konsekwencji do ucieczki w nałogi. Nietrzeźwość bywa postrzegana jako sposób na odzyskanie zdolności do czerpania radości z życia. Chorobliwa anhedonia przyczynia się do problemów w życiu rodzinnym, izolacji społecznej, a także do obniżenia wydajności i produktywności. Towarzyszący jej wzrost ryzyka zachowań samobójczych i destrukcyjnych jest szczególnie niebezpieczny.

Leczenie anhedonii powiązanej z łagodną depresją, zaburzeniami osobowości, zespołem stresu pourazowego, nadpobudliwością psychoruchową odbywa się ambulatoryjnie. Zaburzenia ze spektrum schizofrenii, ciężka depresja i objawy odstawienia wymagają hospitalizacji. Leczenie opiera się na lekach przeciwdepresyjnych i przeciwpsychotycznych (w przypadku schizofrenii), a także na psychoterapii, szczególnie poznawczo-behawioralnej i arteterapii. Pomimo postępów w psychiatrii, leczenie anhedonii i depresji wciąż jest wyzwaniem. Połączenie psychoterapii i farmakoterapii poprawia stan psycho-emocjonalny, ale nie zawsze gwarantuje pełną funkcjonalność społeczną i jakość życia. Złożoność i niepewność etiopatogenezy sprawiają, że nie istnieje profilaktyka pierwotna tych zaburzeń. Prewencja wtórna polega na wczesnym poszukiwaniu pomocy medycznej w przypadku pojawienia się objawów.

Anhedonia rokowanie zapobieganie 

Jedną z kluczowych umiejętności dla osób cierpiących na anhedonię jest samokontrola - praktyka świadomości własnych myśli, uczuć i zachowań. Pozwala to na identyfikację anhedonii i jej czynników wyzwalających. Unikanie negatywnych strategii radzenia sobie, takich jak przejadanie się, nadmierne wydatki, ryzykowne zachowania seksualne, używanie alkoholu i innych substancji, jest kolejnym ważnym krokiem. Rezygnacja z nich na rzecz zdrowszego trybu życia przynosi długoterminowe korzyści."